ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ Π

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΜΗΣΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΦΕΝΔΟΝΗ‐ΜΕΝΤΖΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ:ΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΑ ΛΥΜΠΙΤΣΙΟΥΝΗ ΑΕΜ:484 ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ:2010‐2011 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011 1 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή – η έννοια του όρου τέχνη στη σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη 1.1 Πλάτωνας και Τέχνη 1.2 Αριστοτέλης και Τέχνη 2. Η ζωγραφική μίμηση στο 10ο βιβλίο της Πολιτείας 2.1 Η ιεράρχηση των όντων 2.2 Το παράδειγμα του καθρέφτη 2.3 Ταύτιση ζωγράφου και σοφιστή και η διάκριση τριών τε- χνών 2.4 Η καταδίκη των μιμητικών τεχνών 3. Η έννοια της ζωγραφικής μίμησης στο Κρατύλο του Πλάτωνα 3.1 Το όνομα και η εικόνα ως μίμηση 3.2 Καλές και κακές εικόνες – ορθά και ψευδή ονόματα 3.3 Η ορθότητα μιας εικόνας 4. Η φύση της εικόνας και του ειδώλου στον Σοφιστή του Πλά- τωνα 4.1 Το περιεχόμενο του Σοφιστή 4.2 Το οντολογικό πρόβλημα του Σοφιστή 4.3 Η διαίρεση των τεχνών και ο τελικός ορισμός του Σοφιστή Συμπεράσματα 5. Η ζωγραφική μίμηση στον Φίληβο του Πλάτωνα 5.1 Καθαρές και αμιγείς ηδονές 2 5.1.1 Οι καθαρές ηδονές 5.1.2 Οι μικτές ηδονές 6. Η έννοια της Τέχνης και της μίμησης στο Περ Ποιητικῆς του Αριστοτέλη 6.1 Η έννοια της μίμησης στον Αριστοτέλη – Ποίηση 6.2 Ποίηση και ιστορία 6.3 Μίμηση και Τραγωδία 6.4 Το περιεχόμενο των μιμητικών τεχνών 7. Τέχνη και Ρητορική στον Αριστοτέλη Συμπεράσματα Επίλογος 1 1. Εισαγωγικά – η έννοια του όρου τέχνη στη σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη 1.1 Πλάτωνας και Τέχνη Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και οι φιλόσοφοι της Ρώμης δεν συνέβαλαν άμεσα στη διαμόρφωση της θεωρίας των εικαστικών τεχνών. Ο,τιδήποτε έχει διατυπωθεί όσον αφορά στη ζωγραφική ή γλυπτική είναι αποσπασματικό στη σκέψη τους. Με την αξία της τέχνης, ωστόσο, ασχολήθηκαν δύο από τις μεγαλύτερες φυσιογνω- μίες της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, ο Πλάτωνας και ο Αριστο- τέλης. Ο Πλάτων ποτέ δεν ανέπτυξε μια θεωρία για τις εικαστικές τέχνες, κι’ όμως ίσως κανένας άλλος φιλόσοφος στην αρχαιότητα δεν άσκησε ποτέ τόσο βαθιά επίδραση στον καλλιτεχνικό στοχα- σμό1. Ήταν ο πρώτος ο οποίος ασχολήθηκε με την αξία της Τέχνης και ειδικότερα της ποίησης υποστηρίζοντας ότι αυτή είναι άχρηστη και επικίνδυνη για την κοινωνική ζωή. Για τον Πλάτωνα ο όρος τέχνη συνδέεται με τον όρο χειροτε- χνία2. Με αυτή την έννοια τέχνη είναι η ικανότητα να κάνουμε κάτι που απαιτεί επιδεξιότητα και γνώσεις για τον τρόπο που θα πραγ- ματώσουμε έναν σκοπό. Η έννοια της Τέχνης για τον φιλόσοφο πε- ριελάμβανε επίσης και επαγγέλματα. 1 Βλ. Mosche Barash “Theorie of art: From Plato to Winckelman”, σ. 4. 2Βλ. Ανδριόπουλος, Δ (2003). Κοινωνική φιλοσοφία, ηθική, πολι‐ τική φιλοσοφία, αισθητική, ρητορική. Είκοσι πέντε ομόκεντρες μελέτες. Τόμοι Α,Β Παπαδήμας, Αθήνα. 2 Για τον ίδιο τέχνη δεν είναι μόνον η ζωγραφική ή η γλυπτική αλλά ο,τιδήποτε ο άνθρωπος δημιουργεί σκόπιμα και με επιδεξιό- τητα. Ο Πλάτων θεώρησε ότι ο εκτεταμένος τομέας της Τέχνης έ- χριζε ταξινόμησης, γι’ αυτό και προέβη σ’ αυτή, όπως διαπιστώνει κανείς μέσα από τα έργα του. Στην «Πολιτεία» λοιπόν διαίρεσε τις τέχνες σε τρεις κατηγο- ρίες: α) σ’ αυτές που χρησιμοποιούν πράγματα β) σ’ αυτές που κατασκευάζουν πράγματα και γ) σ’ αυτές που τα μιμούνται. Στον «Σοφιστή» εμφανίστηκε μια πιο σύνθετη διαίρεση της Τέχνης. Διέκρινε, λοιπόν, την «κτητική τέχνη», η οποία χρησιμο- ποιεί ό,τι υπάρχει στη φύση και την ποιητική τέχνη που παράγει ό,τι λείπει από την Φύση. Στις κτητικές τέχνες περιελάμβανε δρα- στηριότητες, όπως το κυνήγι και το ψάρεμα, ενώ στις ποιητικές ένα ευρύ φάσμα από δεξιότητες λ.χ. ξυλουργική, αυλητική, την υφαντι- κή, τη διακόσμηση, την αρχιτεκτονική, την επιπλοποιεία (Πολιτεία 401a). Στον «Σοφιστή» επιπλέον υποδιαιρεί όλες αυτές τις τέχνες σε ανθρώπινες και θεϊκές (256b). Η πιο σημαντική διαίρεση της τέχνης είναι εκείνη όπου ο Πλάτων διακρίνει τις "παραγωγικές" και τις "μιμητικές" τέχνες. Ο ίδιος όμως δεν προσδιορίζει πουθενά ακριβώς τον όρο "μιμητικές" τέχνες με αποτέλεσμα να υπάρχει κάποια ασάφεια. Από τη μια α- ντιπαραθέτει την ποίηση με αυτές, από την άλλη την περιλαμβάνει σε αυτές. Στα έπη του Ομήρου, του Ησιόδου και στις τραγωδίες οι θεοί παρουσιάζονται με τρόπο αισχρό, έχοντας ανθρώπινες αδυναμίες αντί να συνιστούν πρότυπα εγκράτειας και ευπρέπειας. Η Ειρήνη 3 Σπυριδάκη αναφέρει πολύ σωστά στο άρθρο της πως η τέχνη υπο- νομεύει τον ηθικό τρόπο διαβίωσης των ανθρώπων, γεγονός που την καθιστά καταδικαστέα. Επιπλέον, ο φιλόσοφος πρεσβεύει ότι ορισμένα μουσικά είδη, όπως το λυδικό και το ιωνικό, καλλιεργούν τη θλίψη και τη μαλθακότητα και συντελούν στον ανθρώπινο υπο- βιβασμό3. Στους νόμους (664-672e) υποστηρίζει ο Πλάτων την άποψη ότι όταν η τέχνη είναι σωστή βοηθά στη σωστή διάπλαση του χα- ρακτήρα των νέων και γι’ αυτό το ίδιο το κράτος και όχι οι καλλι- τέχνες πρέπει να είναι εκείνο που θα επιλαμβάνεται των ζητημάτων που αφορούν στην επίδραση των τεχνών στους ανθρώπους. Παρά το γεγονός ότι από τα έργα του αντλούμε αποσπασμα- τικά πληροφορίες για τον όρο «μίμηση» ο ίδιος επέδρασε αποφασι- στικά στην εξέλιξη της θεωρίας των μιμητικών τεχνών. Η ιδέα ότι η τέχνη μιμείται ή αναπαριστά την πραγματικότη- τα δεν ήταν φυσικά ξένη για τους Έλληνες. Εύκολα αντιλαμβάνο- νταν ότι η Οδύσσεια αναπαριστούσε τις περιπέτειες του Οδυσσέα και ότι το άγαλμα στην Ακρόπολη αναπαριστούσε ένα ανθρώπινο σώμα. Επέδειξαν όμως σχετικά μικρό ενδιαφέρον για αυτή τη λει- τουργία της τέχνης. Ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τέχνες, όπως η μουσική και ο χορός που εκφράζουν κάτι. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση των απεικονιστικών τεχνών, όπως η γλυπτική και η ζω- γραφική, οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι τέχνες διαφέρουν από την πραγματικότητα και ότι εξαπατούν, όπως υποστήριζε ο Γοργί- ας. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για τις απεικονιστικές τέχνες μπορεί 3 Πηγή: Ειρήνη Σπυριδάκη, «Αll of Αrt Culture,Η Τέχνη στη σκέ‐ ψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη» διαδίκτυο. http://www.artmag.gr/art‐articles/provlimatismoi/403‐ htexnistiskepsitouplatwnakaitouaristoteli 4 ίσως να εξηγηθεί από το γεγονός ότι πριν από τα μέσα του 5ου αιώ- να π.Χ οι Ελληνικές εικαστικές τέχνες είχαν πράγματι μικρή ομοιό- τητα με την πραγματικότητα και οι απεικονίσεις των ανθρώπινων μορφών είχαν περισσότερα στοιχεία γεωμετρίας παρά πραγματικό- τητας. Είναι δύσκολο να βρει κανείς στους προπλατωνικούς συγ- γραφείς κάτι σχετικό με την αναπαράσταση της πραγματικότητας μέσω της τέχνης. Στους πρώτους διαλόγους του Πλάτωνα δεν συναντούμε σχε- δόν καθόλου τον όρο «μίμησις». Ο ίδιος όμως ήταν εκείνος που πρώτος εισήγαγε τη νέα εφαρμογή του παλιού όρου. Η γλυπτική στα χρόνια του εγκατέλειψε τον γεωμετρικό ρυθμό και άρχισε να απεικονίζει υπαρκτά πρόσωπα, ενώ και η ζω- γραφική εμφάνισε μια ανάλογη τροπή. Ο Πλάτων αναφέρθηκε σ’ αυτό το νέο φαινόμενο με τον παλιό όρο «μίμησις» και αναπόφευ- κτα άλλαξε την έννοια του όρου. Τον όρο του χρησιμοποίησε και στη μουσική και στον χορό αλλά και στις εικαστικές τέχνες. Η ε- φαρμογή του όρου επεκτάθηκε και για την έκφραση του χαρακτήρα των αισθημάτων αλλά και για την αναπαράσταση των αισθητών πραγμάτων. Αρχικά, λοιπόν, ο φιλόσοφος ονόμασε «μιμητικές τέχνες ε- κείνες όπου ο Καλλιτέχνης λειτουργεί από μόνος του ως όργανο, όπως στην περίπτωση ενός ηθοποιού ή χορευτή. Αργότερα όμως επεξέτεινε τον όρο περιλαμβάνοντας τη μιμητική ποίηση όπου οι ίδιοι οι ήρωες μιλούν όπως και στην τραγωδία. Ο απατηλός χαρακτήρας της τέχνης και όχι ο απεικονιστικός της, ήταν αυτός που έπεισε τον Πλάτωνα να κρατήσει μια αρνητική στάση απέναντί της. Δεν θεώρησε ότι η απάτη είναι αναγκαίο χα- ρακτηριστικό της τέχνης. Αντιθέτως, πίστεψε ότι η τέχνη όταν α- παλλάσσεται από την απάτη, επιτελεί σωστά τον σκοπό της. 5 Την έννοια του όρου «μίμηση» ο Πλάτων εξετάζει κυρίως στον Κρατύλο, Σοφιστή καθώς και στο 10ο βιβλίο της πολιτείας. Κάποια στοιχεία για τον όρο αντλούμε και από το «Φίληβο» του Πλάτωνα. 6 1.2 Αριστοτέλης και Τέχνη Κατά τον Αριστοτέλη τέχνη είναι η δημιουργική απεικόνιση της πραγματικότητας με τη βοήθεια των αισθήσεων4. Ως ανώτερο είδος τέχνης ο Σταγειρίτης αναγνώριζε την τραγωδία, ενώ χαρα- κτήριζε ως βάναυση κάθε χειρωνακτική εργασία. Έργα του φιλο- σόφου τα οποία πραγματεύονται θέματα τέχνης είναι κυρίως η Ποι- ητική και η Ρητορική, όπου περιέχονται γενικοί κανόνες καλλιέπει- ας και υποδείξεις για τα εκφραστικά μέσα με τα οποία ο ρήτορας μπορεί να πείσει τους συνομιλητές του. Ο Αριστοτέλης, όντας αποφασισμένος να διαχωρίσει την τέ- χνη και ειδικότερα την ποιητική τέχνη από ηθικές παραμέτρους και την πολιτική, προέβη στο διαχωρισμό τριών ειδών "σκέψης" τομέ- ων όπου μπορεί να διοχετευθεί η Ανθρώπινη δραστηριότητα: τη γνώση (θεωρία), την πράξη (πράξις) και τη δημιουργία (ποίησις). Ο Σταγειρίτης διαιρεί τη μιμητική τέχνη σε δυο κατηγορίες: 1) Στην τέχνη της μίμησης οπτικών εμφανίσεων με τη βοή- θεια του χρώματος και του σχεδίου και 2) Στην τέχνη της μίμησης ανθρώπινων πράξεων με τη βοή- θεια του στίχου, του τραγουδιού και του χορού. Υποθέτει ότι ο άν- θρωπος ωθείται στη μίμηση, είτε επειδή η αναγνώριση της μίμησης είναι ευχάριστη στον ίδιο ως λογικό ον, είτε επειδή η μελωδία και ο ρυθμός είναι ευχάριστα και σύμφυτα με την ανθρώπινη συμπερι- φορά. «Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη η τέχνη πηγάζει από τη σοφία, την πιο μεγάλη αρετή διάνοιας»5. «Η τέχνη ως 5 Δ.Κ. Κούτρας: «Ποίηση και ιστορία κατά του Αριστοτέλη», δια‐ δίκτυο.http://personal.pblogs.gr/d‐k‐koytras‐poihsh‐kai‐istoria‐ kata‐ton‐aristotelh.html 7 ποιεῖν, ως εφευρετική και παραγωγική ικανότητα του ανθρώπινου πνεύματος δημιουργεί τα έργα για τη χρήση της καθημερινής ζωής ή για την αισθητική και πνευματική τέρψη». «Γενικότερα, ο Αριστοτέλης ασχολείται με uploads/s1/ i-techni-sti-skepsi-tou-aristoteli-kai-tou-platona-i-theories-tous-gia-ti-mimisi.pdf

• Détails
• Publié le Jul 29, 2021
• Catégorie Administration
• Langue French
• Taille du fichier 1.0257MB