Ετυμολογία... «Η ετυμολογία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ιστορία των λέξεων και

Ετυμολογία... «Η ετυμολογία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ιστορία των λέξεων και των σημασιών τους». Oscar Bloch & Walter von Wartburg, Dictionnaire etymologique de la langue frangaise (πρόλογος) «Κάθε [ετυμολογικό] σψαλμα είναι ένα μάθημα ταπεινοφροσύ­ νης, που δείχνει πόσα ακόμη μένουν να μάθουμε». Walter Skeat, An etymological dictionary of the English language (πρόλογος α ' έκδοσης) «Αφ’ ης στιγμής προσδιορίσουμε με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο την [ετυμολο­ γική] προέλευση μιας λέξεως, απομένει κατόπιν να συγγράφουμε την ιστορία της». Pierre Chantraine, «Etymologie historique et etymologie statique» «Έργο του ετυμολογικού λεξικού είναι να συγκεντρώσει σε βιβλίο ό,τι παρήγαγε η επιστημονική έρευνα και να χωρίσει τα σκύβαλα από τον καρπό». Albert Thumb, Geschichte der indogermanischen Sprachwissenschaft «Η μελέτη τού τύπου μιας λέξης κατά προτεραιότητα και η εξήγηση των σημασιολογικών μεταβολών της είναι οι δύο βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την επανασύνθε- ση των λεξιλογικών στοιχείων ή, όπως είναι ευρύτερα γνωστή, την ετυμολογία τους». Oswald Szemerenyi, Methodology of Genetic Linguistics «Η ετυμολογία μιας λέξης δεν είναι παρά η ιστορία τής λέξης, που τη μαθαίνουμε βρίσκοντας τους παλαιότερους τύπους στην ίδια γλώσσα και τους τύπους συγγενών γλωσσών οι οποίοι συναποτελούν αποκλίνουσες παραλλαγές τού ίδιου αρχικού τύπου». Leonard Bloomfield, Language ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ Με σχόλια και ένθετους πίνακες ΕΓΚΥΡΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ για την προέλευση των λέξεων για την εξέλιξη τής σημασίας τους για τα δάνεια και αντιδάνεια τής Ελληνικής για τα ομόρριζα - παράγωγα - σύνθετα ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ε .π .ε . ΑΘΗΝΑ 2010 Στην έκδοση τού επιστημονικού έργου «Ετυμολογικό Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας» τού καθηγητή Γ . Μπαμπινιώτη πολύτιμη βοήθεια προσέφεραν οι: Θεόδωρος Μωυσιάδης Γιώργος Τράπαλης Γιώργος Μπάτζιος Νέλλη Παππά Μάρω Γ αλάνη Εκδόσεις: ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ε .π.ε . Χαριλάου Τρικούπη 31, 145 62 Κηφισιά Τηλ.: 210.99.65.443 Fax: 210.99.61.649 Ηλ. ταχυδρομείο: info@lexicon.gr sales@lexicon.gr Ιστότοπος: www.lexicon.gr ISBN 978-960-89751-8-7 Α ' Έκδοση: Νοέμβριος 2009 Α ' Ανατύπωση: Ιανουάριος 2010 Β' Ανατύπωση: Μάρτιος 2010 © Copyright ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ε.Π.Ε. Η -πνευματική ιδιοκτησία, αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβο­ λών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά τον Ν. 2121/1993 και κατά τη Αιεθνή Σύμβαση Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τονΝ. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπα­ ραγωγή, ολική ή μερική, η παραφρασμένη ή διασκευασμέ­ νη απόδοση του περιεχομένου (λημμάτων, σχολίων και πι­ νάκων) του παρόντος Λεξικού με οποιονδήποτε τρόπο, μη­ χανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης κ.λπ. χω­ ρίς γραπτή άδεια του εκδότη. ΕΚΔΟΣΗ________ ____________________________ ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ε.Π.Ε. Γενική επιμέλεια έκδοσης και συντονισμός: Νάντια Δήμου-Τσιβεριώτη Φωτοστοιχειοθεσία - Σελιδοποίηση: Μαρία Χριστοπούλου-Αραούζου Τυπογραφικές διορθώσεις: Βασίλης Μαλισιόβας Γραμματεία: Ειρήνη Μούτου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Δημιουργικό Κέντρο ANMAR Εκτύπωση και βιβλιοδεσία: LegoPrint S.p.A., Lavis (ΤΝ) - Italy ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 9 Εισαγωγή 11 Η δομή τού Λεξικού 18 Πίνακας συγγραφέων και έργων 27 Βραχυγραφίες 44 Σύμβολα 47 Χρήσιμες οδηγίες για την κατανόηση των ετυμολογικών πληροφοριών 48 Οδηγός ανάγνωσης λημμάτων και σχολίων 50 Λεξικό Α-Λ 53-798 Ένθετο Παράρτημα Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονται από την Αγγλική ΕΠ 2 Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονιοι από τη Γαλλική ΕΠ 5 Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονται οπό την Ιταλική ΕΠ 9 Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονται οπό την Τουρκική ΕΠ15 Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονται από την Αλβανική ΕΠ19 Λέξεις τής Ελληνικής που προέρχονται από ολοβικές γλώσσες ΕΠ19 Αντιδάνεια ΕΠ20 Ελλπνογενείς ξένοι όροι ΕΠ25 Ινδοευρωηαϊκές γλώσσες ΕΠ34 Δασυνόμενες λέξεις ΕΠ35 Επιλεκτικός πίνακας εξελληνισμένων ξένων λέξεων ΕΠ36 Πίνακας λέξεων που προέρχονται από κύρια ονόμοτα ΕΠ40 Πίνακας ομοήχων λέξεων ΕΠ42 Κανόνες τονισμού (τού μονοτονικού και τού πολυτονικού συστήματος) ΕΠ45 Περίοδοι ιστορίος τής ελληνικής γλώσσας ΕΠ47 Ενδεικτικός πίνακας των μορφών αντιπροσώπευσης των ινδοευρωποϊκών φθόγγων στην Ελληνική ΕΠ48 Γλωσσάριο όρων ΕΠ49 Λεξικό Μ-Ω 799-1645 Επιλεγμένη Βιβλιογραφία 1646 Είπαν για την ετυμολογία... 1653 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αξιωθήκαμε να δώσουμε στη δημοσιότητα ένα ακόμη μείζονος σημασίας λεξικογραφικό απόκτημα: ένα ειδικό «Ετυμολογικό Λεξικό τής Νέας Ελληνικής. Ιστορία των λέξεων». Θεωρούμε ότι αυτής τής «ολιστικής» σύλληψης, αυτής τής δομής, αυτής τής πληρότητας, αυτής τής έκτασης, αυτής τής τεκ­ μηρίωσης και -γιατί όχι;- αυτής τής ποιότητας Ετυμολογικό Λεξικό τής Νέας Ελληνικής δεν έχει να πα­ ρουσιάσει ακόμη η ελληνική βιβλιογραφία. Αυτό το -ουσιοστικό- κενό έρχεται να πληρώσει το παρόν Λεξικό. Βεβαίως, ήδη στο καθιερωμένο πια έργο μας «Λεξικό ΐής Νέας Ελληνικής Γλώσσας» (3η έκδοση 2008) δίνουμε ετυμολογικές πληροφορίες για την προέλευση όλων των λέξεων τής Ελληνικής. Ωστό­ σο, σε εκείνο -επειδή προφανώς δεν πρόκειται για ειδικό ετυμολογικό λεξικό- δεν προβαίνουμε σε δι­ εξοδική ετυμολόγηση των λέξεων. Πολύ περισσότερο ουτό ισχύει γιο άλλα συνοφή λεξικά, το οποία -όπως εξηγούμε στην Εισαγωγή μας- για τις χιλιάδες των λέξεων που προέρχονται από την αρχαία ή τη μεσαιωνική περίοδο τής γλώσσας μας περιορίζονται σε απλή αναφορά (ότι πρόκειται για αρχαίας ή μεσαιωνικής προελεύσεως λέξεις) χωρίς και να τις ετυμολογούν, με το σκεπτικό ότι η ετυμολογία ουτών των λέξεων είναι έργο των ετυμολογικών λεξικών των αντιστοίχων περιόδων. Μιλήσαμε για «ολιστική» θεώρηση τής ετυμολογίας που εφορμόζουμε για πρώτη φορά στο παρόν Λεξικό. Αυτό σημαίνει ότι ονάλογα με τη λέξη -αν είναι αρχαίας, μεσαιωνικής, νεότερης ή σύγχρονης εποχής- δίδονται: α) Η ετυμολογική προέλευση τής λέξης (με αναφορά στην αρχαιότερη μνεία, αν πρό­ κειται για αρχαία λέξη), ήτοι η αρχική μορφή και η αρχική σημασία (αν διαφέρει) τής λέξης, β) Αν είναι επιστημονικά γνωστή, δίδονται η αρχική απώτατη (επανασυντεθειμένη) ρίζα τής λέξης και τα ομόρριζα άλλων συγγενών γλωσσών, γ) Δίδονται οι ελληνικές ομόρριζες λέξεις, δ) Αν διαφέρει η σημερινή σημα­ σία, παρακολουθείται -όπου και όσο είναι δυνατόν- η σημασιολογική εξέλιξη τής λέξης σε κύρια στάδιά της, ε) Γίνεται εκτενής αναφορά στο «ετυμολογικό πεδίο» τής λέξης, δηλ. στα παράγωγα και τα σύνθετα κάθε λέξης, από όπου και αναδύεται η εκφραστική δύναμη κάθε γλώσσας, στ) Γίνεται πολύπλευρος ετυ­ μολογικός σχολιασμός, που αφορά άλλοτε στην ιστορική εξέλιξη επιλεγμένων εννοιών-σημασιών, άλ­ λοτε σε προβλήματα μορφής τής λέξης, άλλοτε σε ζητήματα ορθογραφίας τής λέξης βάσει τής ετυμολο­ γίας της, άλλοτε στην προβολή ομορρίζων (ελληνικών, ολλά και λέξεων από ξένες συγγενείς γλώσσες) με αφανή και εκπλήσσουσα ενίοτε σχέση μεταξύ τους, άλλοτε, τέλος, σε διάφορα άλλα θέματα (βλ. και Η Δομή τού Λεξικού: 5. Σχολιασμένα λήμματα). Το παρόν Ετυμολογικό Λεξικό, με ευρύτερη έννοια, είναι συγχρόνως και Ιστορία των λέξεων τής Ελληνικής. Δοθέντας δηλ. ότι παρακολουθεί την προέλευση τής μορφής και τής σημασίας και -για αρ­ χαίες ή ηαλαιότερες λέξεις- τη σημασιολογική εξέλιξη, τις αλληλεπιδράσεις των λέξεων με άλλες, ελλη­ νικές ή ξένες, τη χρονολόγηση τής εμφάνισης (όπου μαρτυρείται ή όπου υπάρχουν πληροφορίες) και, γενικότερα, δοθέντος ότι ιχνηλατεί τα στάδια που οδήγησαν από την αρχική προέλευση των λέξεων στη σημερινή τους μορφή και σημασία, αυτομάτως απεικονίζει -όχι εξαντλητικά βεβαίως- την ιστορία των λέξεων και, κατ’ επέκταση, την ιστορία τής ελληνικής γλώσσας όσον αφορά τουλάχιστον στο λεξιλόγιο. Τέλος, ό,τι αποτελεί «την ταυτότητα» τού παρόντος Ετυμολογικού Λεξικού είναι η διάρθρωσή του σε δύο άξονες: α) στον ιστορικοσυγκριτικό άξονα- εξετάζουμε την ετυμολογική προέλευση τής λέξης και τη σχέση της με ομόρριζα άλλων συγγενών γλωσσών, άξονας που τοποθετεί τον λεξιλογικό θησαυ­ ρό τής Ελληνικής στον ευρύτερο εκφραστικό στίβο τής Ευρώπης και τμήματος τής Ανατολής, εκεί όπου εξικνείται η οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, και β) σταν διαχρονικό-συγχρονικό άξονα' εξετάζουμε την ετυμολογική σύνδεση τής λέξης με άλλες ελληνικές λέξεις, με τα ομόρριζα, τα παράγω- 10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ γα και τα σύνθετα κάθε λέξης, δείχνοντας έτσι την οργάνωση τού λεξιλογικού συστήματος τής Ελληνι­ κής κατά ετυμολογικές οικογένειες. Αυτή η διπλή διάρθρωση τής ετυμολογίας συνιστά στην πράξη μια ολιστική θεώρηση, παυ αποτελεί μαζί και πρόταση για την εξέταση τής ετυμολογίας και τη σύνταξη σύγχρονων ετυμολογικών λεξικών κάθε γλώσσας. Το μετά χείρας Λεξικό στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό, άπως είναι φυσικό, στη δουλειά που έχει γί­ νει για τις ετυμολογικές πληροφορίες τού έργαυ μας «Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας». Εντούτοις, στη σύλληψη, τη δομή και την εκτέλεση, όπως εξηγήσαμε ήδη, αποτελεί νέο έργο, ειδικό για τη διεξο­ δικό ετυμολογία των λέξεων τής ελληνικής γλώσσας με ολιστική θεώρηση. Στην εκπόνηση τού έργαυ συμβουλευτήκαμε όλα τα έγκυρα λεξικά που αναφέρουμε στη Βιβλιογραφία μας. Ιδιαίτερα χρήσιμο για την έρευνά μας υπήρξε το κεφαλαιώδους σημασίας έργο για την μελέτη τής ελληνικής γλώσσας, ο ηλε­ κτρονικός «Θησαυρός τής Ελληνικής Γλώσσας» (Thesaurus Linguae Graecae, γνωστός ως TLG), από ταν οποίον αντλήθηκαν χρήσιμες, ασφαλείς, πλούσιες πληροφορίες για υλικό αηό τα κείμενα τής αρχαί­ ας, τής ελληνιστικής και τής μεσαιωνικής ελληνικής γλώσσας. Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται και από τη θέση αυτή στους δημιουργούς αυτού τού έργου. Όπως και στα άλλα Λεξικά μας, ο συγγραφέας τού έργου είχε τη βοήθεια εκλεκτών γλωσσολόγων συνεργατών του: κατ’ εξοχήν ταύ γλωσσολόγου Θεόδωρου Μωυσιάδη, διδ. φιλ., ειδικευμένου σε θέμα­ τα επιστημονικής ετυμολογίας, τού αποίου η συμβολή υπήρξε πολύτιμη και σε αυτό τα Λεξικό- ταύ γλωσσολόγου Γιώργου Τράπαλη, έμπειρου λεξικογράφου και ερευνητή τής επιστημονικής λεξικογραφί­ ας, πολύτιμου αρωγού στα λεξικογραφικά μας έργα- τού γλωσσολόγου Γιώργου Μπάτζιου, που εξελίσ­ σεται σε εξαίρετο επιστήμονα-λεξικογράφα- τής έμπειρης γλωσσολόγου-εκπαιδευτικού Νέλλης Παππό- τής ειδικευμένης στη λεξικογραφία γλωσσολόγου Μάρως Γαλάνη. Σε όλους αυτούς ταυς εκλεκτούς γλωσσολόγους -μαθητές μου στο Πανεπιστήμιο και στη Λεξικογραφία- εκφράζω και από τη θέση αυτή τις θερμές μου ευχαριστίες, αισθανόμενος περήφανος γι’ αυτούς. Ευχαριστίες οφείλονται στον φιλόλο­ γο Βασίλη Μαλισιόβα, ηου είχε την ευθύνη τής διόρθωσης των τυπογραφικών δοκιμίων, και στη Μαρία Χριστοηούλου-Αραούζου, που είχε την ιδιαίτερα λεπτή uploads/Geographie/ 1.pdf

• Détails
• Publié le Aoû 19, 2021
• Catégorie Geography / Geogra...
• Langue French
• Taille du fichier 0.3666MB