http://www.millifolklor.com 5 HALK DİLBİLİMİ Folk Linguistics Prof. Dr. Kubilay

http://www.millifolklor.com 5 HALK DİLBİLİMİ Folk Linguistics Prof. Dr. Kubilay AKTULUM* ÖZ Halk şiirinden esinlenilerek ortaya atılan halk dilbilimi, Henry M. Hoenigswald’in vurguladığı gibi, bir kavram olarak değişik disiplinlerde kullanılmıştır: Antropoloji, etnografya, mitoloji ve folk- lor bu disiplinler arasındadır. Halk dilbiliminin alanı ve nesneleri, zorunlu olarak dilbilimin profes- yonel temsilcilerince üretilmeyen, doğal, profan, sıradan, spontan vb. olarak nitelendirilen konuşan bir öznenin (ya da belli bir toplumsal grubun temsilcilerinin) kendisine/kendilerine yönelik bir üst- iletişimsellik (fr. métacommunication) düzeyinde işlerlik kazanan dil olgularını belirten, onlara gön- derme yapan sözceler, anlatımlar ve yorumlardır. Halk dilbiliminde, bir dilin birimlerinin sessel, an- lamsal, yapısal vb. nitelikleri açık ya da kapalı bir biçimde kullanılarak, dilin kendisi söylemin nesnesi yapılarak bir kişinin ya da toplumsal grubun toplumsal tutumuna ilişkin bilgiler elde edilmek istenir. Bir toplumun düşünce biçimini yansıtan özel kullanımlar yanında, dilsel müdahaleler, dilsel kusurlar, dilde yaratılan neolojizmler, dile aykırı ödünçlemeler, teknik sözcükler dil üzerine üretilen ve birer üstdil sayılan söylemler, konuşan bir öznenin şu ya da bu metin konusundaki spontane yorumları halk dilbiliminin akla hemen gelen konuları arasındadır. Bunlara konuşan öznenin dilsel bilinci, belleksel aktivitesi, kendi duygusal durumunu belirten iç-gözlem, düşüncenin ve bilincin dışa vurumu gibi özel konular, konuşucunun dil üzerinde kendi içgüdüsü eklenir. Ayrıca mitolojinin ve etnolojinin alanında sıklıkla rastlandığı gibi, dilin kökeni, yarattığı etkiler, diller arasındaki ayrımlar, söylenceler, ütopya- lar, fantasmalar, dilsel kurgular, dil konusundaki mitik söylemler, düşler, dilin konuşan özneler üze- rinde yarattığı büyü, dilin etkisi, özel isimlerin anlamlılığı, özel ismi diğer isimlerden ayıran toplumsal kullanımlar, simgesel çağrışımları halk dilbiliminin konuları arasında sayılır. Bu ve benzeri konularla, halk dilbilimi, aynı zamanda Anne-Marie Houdebine’in dilbilimsel imgelem olarak adlandırdığı, konu- şan bir öznenin, toplumsal bir öbeğin, dili kullanırken dışa vurduğu duygusal birikimi, dilsel kurgu’yu incelemeye dayanan yaklaşımla buluşur. Bu bakımdan, halk dilbilimi dilbilimsel imgelem ile, dilbi- limsel imgelem ise kültürel (ve toplumsal) imgelemle iç içe geçer. Bu yazıda, konuya bir giriş yapmak amacıyla, kısaca halk dilbiliminin tanımı, kapsamı, uygulamaları, ardından dilbilimsel imgelem ve bu kavramın kültürel imgelemle ilişkisi üzerinde duracağız. Anahtar Kelimeler Halk dilbilimi, folklor, dilbilimsel imgelem, kültürel imgelem, toplumsal imgelem. ABSTRACT Formed by analogy to popular poetry, as Henry M. Hoenigswald points out, the neologism of popular linguistics has been used, most often implicitly, in several disciplines: anthropology, ethnogra- phy, mythology and folklore. The field / objects constituting popular linguistics are all the statements, the “natural” expressions - which do not come from the representatives of linguistics as an established discipline - which designate, or refer to language phenomena or which function at the level of the meta- communication. They are also statements in which the qualities (phonetic, semantic, etc.) of the units of a language are explicitly or implicitly used to produce results that are relevant to the social behavior of an individual or a social group. Excludes statements that are produced with the intention of commu- nicating knowledge about language facts for the sole purpose of increasing language proficiency. Such statements would therefore constitute statements forming part of linguistics as a scientific discipline. Popular linguistics is understood as a social practice, which on the one hand deals with the phenom- ena of language or languages, but at the same time uses these statements for social purposes. Such a linguistic practice ends up joining the “linguistic imaginary” proposed by Anne-Marie Houdebine, it consists in analyzing the emotional baggage, the linguistic fiction of a natural subject or a social group. Popular linguistics interpenetrates with the linguistic imagination, which, for its part, interpenetrates with the cultural (and social) imagination. In our work, we will define the popular linguistics, specify its domain and its applications, its relations with the linguistic imagination and the relation and the cultural imaginary. Key Words Folk linguistics, folklore, linguistic imaginary, cultural imaginary, social imaginary. * Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi, Ankara/ Türkiye, aktulumk@yahoo.com Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118 6 http://www.millifolklor.com Pratiques (n° 139-140, 2008) der- gisi için hazırlanan “halk dilbilimi” özel sayısında yer alan La linguistique “hors du temple” (“Tapınağın dışında- ki” dilbilim) adlı yazıda Guy Achard- Bayle ve Marie-Anne Paveau, özellikle Amerika Birleşik Devletleri, ardından Almanya gibi ülkelerde kuramsal ba- kımdan tanımlanan bir alanın (halk dilbilimi) sınırlarına, sorunsallarına, varsayımlarına, kavramlarına yöne- lik kısa saptamalar yapar, bu konu- daki yaklaşımların, bakış açılarının getirilerinin, eksiklerinin, fazlalıkla- rının neler olduklarından söz ederler. Yazarlar, tapınağın dışı kullanımı- nın kökensel olarak profan anlamına geldiğini belirtirler. Kökensel olarak, tapınağın dışı, ya da Amélie Cure’un duvarların dışı (Achard-Bayle-Pave- au 2008:3) adlandırması brüt sanat, deli sanatı, çocuk sanatı, naif sanat yanında “sanatçı olmayanların sanatı” anlamına gelmektedir. Onlara göre, sanatçı olmayanların sanatı ile dış- lanmış, aykırı sanat ya da kısaca folk sanatını anlamak gerekir. Dilbilim ile birlikte yan yana getirilen profan nite- lemesi (profan dilbilimi) ise bu terim (folk sanatı) karşısında anlam kaza- nır: Sözcüğün bilinen anlamına göre profan, tapınağın dışında olan, kutsal olanla ilişkilendirilmeden tanımlanan sıradan gerçeklik demektir. Resmin alanına gönderme yaparak şöyle bir benzetme yapılabilir: Profan, belli bir toplumsal grubun dinsel pratiklerine uymayan resim; dinsel resmin karşıtı (buna karşın zorunlu olarak dinden tüm bağlarını koparmayan) resim türüne yakıştırılan bir nitelemedir. Böyle bir resmin izlekleri natürmort, portre, deniz, manzara, hayvan ve de- korlardır. Dilbilim ile yan yana gel- diğinde ise profan, dilin alışılmış, ku- rumlaşmış, basmakalıplaşmış dilbilim uygulamaları dışında kullanılmasıdır. Halk dilbiliminin kimi sorunsal- ları folklorun epistemolojisi sorunsa- lıyla örtüşmektedir. European Review of Philosophy’de (2008) folklorun epis- temolojisi başlığı altında gündeme ge- tirilen sorunsallar bilginin bilimselliği üzerinden tartışılır. C. Heintz, N. Po- uscoulous ve D. Taraborelli tarafından sorulan başlıca sorular özetle şunlar- dır: - Bir halk (folklor) epistemoloji- si dizgesinin kendine özgü alanı hangisidir? - Epistemik değerlendirmelerin ge- risinde bilinçli bir düşünce gizli midir? - Epistemik değerlendirmeler insa- na özgü müdür? - Halk epistemolojisi ussal düşün- ceye nasıl katkı sağlar? - Yerine göre, normatif epistemo- loji, ortak kanı epistemolojisi ve halk epistemolojisi arasındaki ilişkiler nelerdir? Halk epistemo- lojisi gerçekliği naif bir biçimde algılamamıza nasıl katkı sağla- maktadır? - Kültürün hangi yönleri bir halk epistemolojisi temelinde açıkla- nabilir? - Bir kültürden ötekine, özne konu- mundaki kişiler aynı epistemolo- jik içgüdülere sahipler midir ya da epistemolojiler kültürlere göre değişiklik gösterirler mi? (Ac- hard-Bayle-Paveau 2008:3). Bu ve benzeri sorular bir bilgi türü olarak folklor bilgisi (fr. savo- ir folklorique)1 ve bilgiyle daha çok profesyonelce uğraşanların bilgileri arasındaki bir ayrıma olduğu kadar Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118 http://www.millifolklor.com 7 yakınlaşmalara vurgu yapmak için kullanılır. Söz konusu ayrım, bir dil- bilimcinin ve dilbilimci olmayan bir konuşucunun dil konusundaki bilgi- si (daha çok algısı) arasındaki ayrım konusunda da kullanılabilmektedir. Halk dilbilimi bilginin folklorik boyu- tuna ilgi duyar, konuşan öznenin dil algısının dilbilime katkı sağladığına, ona yeni bir boyut katacağına inanır. Öyleyse şu temel sorulardan birisini sorar: Profan konuşucuların sezgile- rinin dilbilimcilerin bilimsel vargıları karşısındaki değeri nedir? Dilbilimci olmayan konuşucuların dil algılarının toplumsal getirileri neler olabilmekte- dir? Halk dilbiliminin nesnesi ve so- runsalları çeşitlidir. Kimilerinden söz edeceğiz, önce adlandırmanın kökeni- ne yönelik kısa anımsatmalar yapa- lım. G. Achard-Bayle ve M.A. Paveau, halk dilbilimi adlandırmasının köke- nini Anglosakson gelenekte kullanı- lan folk terimi üzerinden açıklarlar (Achard-Bayle-Paveau 2008:3). Bu terim, Fransızca’ya halk, doğallık, naif, sıradan ya da profan olarak çev- rilmektedir. Sözcük, belli bir kültürde yaygın olan normlar, değerler, simge- sel ortaklıklar gibi bilgilerin bir araya getirilmesiyle oluşan bir tanıma biçimi olan sens commun (ortak duyuş) anla- mında da kullanılmaktadır. Dolayısıy- la halk dilbiliminden başka bir ortak duyuş dilbiliminden bile söz edilmek- tedir. Biraz önce vurguladığımız gibi, kimileri profan dilbilimi adlandırma- sını yeğlemektedir. L. Rosier, bu ad- landırmaya karşılık gelen uygulama- ların internet üzerinde oldukça yaygın olduğundan söz etmektedir: Profan dilbilimi olarak adlandırılan şey, in- ternette, tartışma forumlarında olduk- ça yaygındır (alıntılayan Achard-Bay- le-Paveau 2008:5). 1950 yılında Yale Üniversitesin- de çalışan bir grup etnolog halk bil- gisinin/biliminin (İng. folk science) yöntemli bir incelemesini yapmaya dayanan yeni bir etnolojiyi belirtmek için etnikbilim terimini kullanırlar (Paveau 2007:94). Bilişsel bilimlerin doğmasıyla “folk” terimi değişik di- siplinlere uyarlanır. Amerika Birleşik Devletleri’nde folklor kuramları konu- sunda yapılan çalışmalar oldukça çe- şitli olduğu bilinmektedir: folklor psi- kolojisi, folklor epistemolojisi, folklor biyolojisi (folklor sınıflandırması), folk- lor dilbilimi (folklor etimolojisi, folklor lehçebilimi) yanında son dönemlerde sözü edilen folklor pragmatiği (edim- bilimi) bunlar arasındadır. Söz konu- su alanlar kendi içlerinde alt alanla- ra ayrılır. Örneğin, folklor psikolojisi, ortak duyuş psikolojisi ve ortak duyuş psikolojisinin felsefesi. Birincisinde inanış, arzu, beklenti, umut gibi konu- larda bir toplumda kişilerin tutumları betimlenir ve açıklanır. İkincisinde ise söz konusu konular üzerinde kuram- sal genellemeler üzerinden gidilerek yorumlar yapılır. Halk dilbiliminden ilk söz edenler dilbilimin psikoloji karşısındaki konu- munu sorgulayan filozoflardır. Örne- ğin M. Devitt ve K. Sterelny’ye göre halk dilbilimi dil konusunda yüzyıl- lardır birikmiş ilksel bilgi, kuram ya da düşüncedir (1989: 503). 1960’lı yıllarda ise H.M. Hoenigs- wald, her türden bilimsel uğraş içeri- sinde spontane bilgilerin dikkate alın- ması gereğinden söz eder. Çağrısını kendi döneminde olduğu kadar 2000’li yıllara gelinceye değin dikkate alan ol- Millî Folklor, 2018, Yıl 30, Sayı 118 8 http://www.millifolklor.com maz. Nancy A. Niedzielski ve Dennis R. Preston, 2000 tarihinde çıkan Folk Linguistics adlı kitapta, Amerika’da halk dilbiliminin görünümüne iliş- kin ilk kapsamlı belirlemeleri yapar, konuşucuların dil konusundaki algı- larının, değerlendirmelerinin, yorum- larının dikkate alınması gereğinden söz ederler. 2001 yılında Journal of American Folklore’a yazdığı tanıtma yazısında J.R. Dow, uploads/Ingenierie_Lourd/ kubilay-aktulum-halk-dilbilimi.pdf

• Détails
• Publié le Sep 25, 2021
• Catégorie Heavy Engineering/...
• Langue French
• Taille du fichier 0.2764MB