លី ធមេតង សកសសេងខប សកសសេងខប សកសសេងខប សកសសេងខប ិិិិ អំព អំព អំព អំពីីីី អរយធម៌ែខម

លី ធមេតង សកសសេងខប សកសសេងខប សកសសេងខប សកសសេងខប ិិិិ អំព អំព អំព អំពីីីី អរយធម៌ែខមរ បុពវកថ តមពិត អតថបទេនះ េកតេឡងេដយករេរៀបចំ សរមប់យកេទេធវជឧបករណ ៍ ពនយល់ចំេពះអនករតូវករសិកស «អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ» តមកមមវធីថ នក់ទី ិ ១ េនមធយមភូមិ ។ លុះដល់ករមងេនះ របមូលបនកន់ែតេរចនេឡង ៗ ខញំក៏យល់ថ គួរែតចងទុក ជ ុ ឯក សរផ ទល់ខលន ួ សរមប់េនេពលែដលរតូវកររសវរជវតេទេទៀត ។ ប៉ុែនត េដយចង់ េសននូវស នៃដសកលបង (Essai) េនះ ចំេពះមតិមិតតភកិត ជអនករសវរជវផងគ ន និងសទង់ េយបល់អនកអន អនកសិកសទួេទផងេនះ, ខញំក៏ដច់ចិតត ុ យកស នៃដសកលបងេនះ េទចុះផសយកនង ទសសនវដតីអកសរសរសត ុ មដងបនតិច ៗ ចប់តំងពីេលខ ២៦ ែខ មិថុន គ.ស. ១៩៦៥ ជបនត ៗ េទ លុះរតចប់ ។ បន ទប់មក ខញំក៏បន ុ ទទួលេសចកដីែណនំ បែនថមខលះ អំពីសំណក់មិតតភកិក ជគូៃដ កនុងកររសវរជវ និងអំពីសំណក់អនកអនខលះ ែដលមនចិតតរសឡញ់អរយធម៌ែខមរ ។ េសចកដីែណនំទំងេនះ រឹងរឹតែតេធវឲយខញំបនេពញ ុ បំណងេនះែថមេឡងេទៀត ។ ដូេចនះខញំសូមលំឱនកយ ុ េគរព អរគុណចំេពះមិតតភកិក និងអស់េលកអនកទំងេនះផង ។ េរកយែដលរបមូល បញ ចលបែនថ ូ មសជថមីមដងេទៀតរួចេហយ ខញំក៏យកទុកមួយ ុ អេនលេទៀត េរពះយល់ថ ស នៃដសិកសរសវរជវអំពីកបនចបប់របវតតិពងសវតរយ៉ងេនះ ួ មិនសមេធវេដយងយៗេទ គួរែតទុកករងរដ៏ធំែបបេនះ ជូនគណះកមមករណមួយ ឬ អស់េលកអនកេចះដឹងេរជរជះណម នក់ េលកសរេសរេឡង េទបសម ។ ប៉ុែនតមន គំនិតតូចមួយេចះែតដស់ស មរតីខញំថ៖ ុ ធមមតកររសវរជវេបរកេឃញប៉ុនណ មនករ យល់ដូចេមដច ; រតូវែតបេញ ចញេទសិន េដមបីជួយជរបទីបេរទលបំភលឺឬជតរមយ សរមប់ផដល់ចំេពះអនករសវរជវត ៗ េទេទៀត ។ ដូេចនះអនករសវរជវរតូវែតមនេសរី ភព កនងករបេញ ចញេយបល់ខលនជបេណ ដរ ុ ួ ៗេទ កនងដំេណ រករងរ ុ េហយករងរេនះ មិនេចះចប់េឡយ បនន័យថ អនករសវរជវ កលេបេគេឃញដូចេមដច រតូវថយ៉ង េនះ លុះេរកយេទមនេហតុផលធំជងមុនេទេទៀត ក៏អចទញេយបល់េនះេទ តមករេឃញករយល់ថមី េទេទៀតែដរ ។ ស នៃដេនះ ពុំែមនជកបនតរម ួ ឬថជេគលចបប់សរមប់ឲយអនុវតតេដយខនមិន - B - បនេនះេទ តមពិតគឺរគន់ែតជជំនួយស មរតី ឬថជេយបល់អនករិះេរម នក់ សរមប់ បំភលឺផលវចំ ូ េពះអនកសិកសជបឋមអំពីអរយធម៌ជតិែតប៉ុេណ ណះ ។ ដូេចនះ បំណងកូន េសៀវេភេនះគឺ ៖ ១ ១ ១ ១. . . . ចង់ជួយេដះទល់អនកសិកសេដយខលន ួឯង េហយែដលមនរបថ នចូលេទ របឡងេផសង ៗ ែដលទក់ទងដល់ចំេណះវជ ជខងវបបធម៌ ិ ិ -អរយធម៌ែខមរ ។ ២ ២ ២ ២. . . . ចង់ជួយបញ ជក់ ចំេពះមតិអនកយល់រចឡំថ «អរយធម៌» គឺជអវីែដលេកតថមី ៗ អវីែបលកៗពីទំេនៀមជតិ, ឲយងកែបរមកយល់ឲយចបស់ តមករពិតេទវញ ។ ិ ៣ ៣ ៣ ៣. . . . ចង់បង ហញឲយជនទូេទេឃញថ អរយធម៌ែខមរ ពុំែមនចមលង ពុំែមនេទបែតេកត តមពួកបសចិមទិសេទ គឺមនផ ទល់ខលនតំងពីេកត ួ ជសញ ជតិមួយមកេម៉លះ ។ ទីបំផុត ខញំសូមឧទទិស ុ នូវេសៀវេភេនះ ផសយជូនដល់អនកសិកសទូេទកនងក ុ មពុជរដឋ េរកមរពះរជតរមស់ដស់េតឿនៃនសេមដចសហជីវន ិរពះរបមុខរដឋ ដ៏ជទីេសនហេសមជីវត ិ ៃនេយងរល់គ ន ែដលរពះអងគរទង់ែតងមនរពះចិន ដចង់ឲយេយងជកូនេច បនេចះដឹង រគប់ៗគ នេឡង សមជសញ ជតិមួយែដលមនអរយធម៌ជយូរឆ នំមកេហយ ។ ភនំេពញ ែខកញ ញ ១៩៦៥ ល ល ល លីីីី- - - -ធមេតង ធមេតង ធមេតង ធមេតង បញ ចក់ : កនង ុករេបះពុមពេលកទ  ី ២ េនះ ខញំបនែគ ុ សរមួលនងបនបែនថមេសចកដជេរចន ិ ី  ឲយបនេកបះ កបយជងមុនេដមបជរបេយជន៍ដល់អនកសកសទូេទ  ី ិ ។ ២៨ - ២ - ៦៩ ល. ធ. ត សិកសសេងខប អំពី អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ អរយធម៌ែខមរ េសចកដេផដម េសចកដេផដម េសចកដេផដម េសចកដេផដម ីីីី ីីីី អក នផងេនសមយបចបបន ័ ច ន ុ េរចនែត  ចបអរមណថ ់ ៍ ម «អរយធម៌ែខមរ» គឺជចេណះវជ ំ ិជ ថៗ មី ឬករតបែតងែបកៗជននថ ុ ល ម ំ ់ី ែដលរតូវនយនងពកយអកសពៃថេហថ ័ ឹ ន វ ង «សវលយ ុីី ័ » ។ ែតតមពតអរយធមគជករមងចេណះវជែដលមនសសរកេឃញ ិ ឺ  ៌ ំ ិជ ុ េហយ  បងបេងតេឡងតង ក ក  ំ ពអែងងេហយ ី  វ ដចអ ូ រយធមែខរ ៌ ម ែដលកេកតេឡងតងពកទ   ី ឹ ំ កកដែខរេមះ ី ម ល៉ រគនែតដបង ់ ំូ េនះ មនសរេសរកតទក ិ ់ុ មនរតម ឹែតទមប ល ់េធតៗគមកបេណះ វ ន ុ ណ  ៉ ។ េបរកេឃញនវកេណត    ូ ំ នងរបរងអរយធមែខរ ិ ូ ម ៌ េយងរបតសនេឡងជករបកដ  ិ  ឋ ់ េលដេយង   ី តងពកទកដដេចះេហយ ំ ី ឹ  ីូ ន េយងេតងែតតមដនសេងតេមល   ក េតតងព  ី ំ មនរបរងមករហតសពៃថេនះ ូ ូ វ ង អសរយះេវលជងពរពនឆមកេហយេនះ ់ ់ ំ ី  ន មនករ វវតនយងណខះ ិ ត ល ៍ ៉ ? ។ េយងដងមកេហយថ   ឹ ពតែមនែតមនឥទពលៃនអរយធមនន ិ ិធ ៌ ជតិ ជពេសសគជតណែដលទកទងនងែខរេយង ិ ឺ ិ ឹ  ់ ម ពមនៗែមន ីុ បែនឥទពលទងេនះ ៉ ំ ុ ត ធិ រតែតបែនមឲយបនជមេធយបយជយរញរចន ឹ ថ ួ ុ ឲយអរយធមែខរ ៌ មមនកមង លំ នងមនរបរង ិ ូ ែបកសចឈម ់ េពញេលញបរបណេឡងេទវញ ិ  ូ ៌ ិ ។ េដមបបនសល ី គ ់ដេណរេដម ំ   ឬរបវតតិ ហរែហពមនមក ូ ុ ី េយងអចអធបប  ិ យែចករែលកនវរបវតអរយធមេយង ំ ៌ ូ តិ  តមែបបរបវតតិ- សរសជបនសមយកលធៗគ ត ួ ័ ំ ឺ ៖ ១∼ ∼ ∼ ∼អរយធម៌សម័យមុនអងគរ ែដលេហថ «សម័យមុនអងគរ» គឺសេដយកេពលេវលែដលរបវត ំ តិសរសេយ ត ងរបប់ ថ កលេនះ មនមនសសមករសេនេលទកដរបសេយង ុ ់ ់ ឹ  ី េហយអកទងេនះ  ន ំ ចបេផម ់ ដ កសងនវរេបៀបរបបរសេនរបសខនបនច ូ ល ត ់ ់ួ ិ ៗ មង ដ លះរតែតេទជមនករេរៀប ុ រយសរមប់ សញតមយេឡង ជ ួ ិ  ។ រតងេនះេហយ ់  ែដលេយងសនតបនថ  ម របបរសេនសរមបជត ់ ់ ិ េយងែដលអករបវតសរសឲយេឈះថ  ិ ន ត ត ម «អរយធម៌» េនះ ពតជក ិ េកតដបងេនរសកែខរ  ំូ ុ ម េយងេនះជរបកដ  ។ - 2 - ដេចះ ូ ន េពលេវលែដលកណតរយះកល ំ ់ េនះចបេផមេឡងតងព ់ ំ ដ  ីកលមនរគសសក ុ ដ ិ - រជេទេទៀត េហយមនរយះេពលតរហតមក  ូ ដលសមយែដលជនជតេយងរសេនតម ់ ័ ់ ិ  អណចរកតចតចៗេដយែឡកពគមនអណចរកវ ូ ន ន ី ំ (ហណន វូ ) អណចរកកមជ វុ (ចន ិ េហ េចនឡ) ជេដម , លះរតដលេពលរបរមគជអណចរកធមយ ុ ួ ួ ន ួ ់ ំ េរទរកុងេទ ី របតសនេនឯខ ិ ឋ ងេជងបងទេនសប  ឹ ល ែដលេហថ «អងរ គ» ។ សមយកលដធេនះ ័ ៏ ំ តងពចបេផមមក ំ ់ ី ដ , េយងសេងតេឃញថ   ក ជេពលចេរនឥត ំ  ឈបឈរ ់ េធៀបឧបមបដចជេឈែដលេទបែតដះ ី   ូ ុ េហយលតលសជលដប  ូ ់ ំ ់ រហត ូ ទលបនជរទងរទយរកជតកនលម ់ ់ ុ ខ ូ ម ិ ។ ចបពមនរគសសករជ ់ី ិ ុ ត មកទលគនងសតវតស ់ ន ឹ ទី១, អរយធមែខរ ៌ ម ពទនេលចេឈះេពញទេនេឡយែមន ុ ម ំ ់ ី  បែនេបេមលពេករដែណល ៉ t ុ ត ត   ី ំ ជសកភព ខី កគងេឃញេនេសសសលេរចនណស ៏ ់ ់ ់   ដចជរបសទថតចតចេនកង ូ មូ នុ ភមភគអងរបរ ូ គ ូ ិ ី របសទសងពឥដេនសមបរៃរពគកេខតកពងធសពៃថ ់ ់ ី ឋ ុ ត វ ង ូ ំ ំ ែលបងរបំ របៃពណ ីេរចនែបបេរចនយង   ៉ នងភសនយយសសរមបរបរសយគរហតតងពេនះមក ិ ិ ី ី ដ ន ូ ់ ័ ំ ជេដម  ។ ២∼ ∼ ∼ ∼អរយធម៌សម័យអងគរ លះចបពសតវតសទ ុ ់ី ី៨ មក ស ថបតយកមមធៗរបសេយងកេលចេធៗេឡង ំ ់ ៏   ល , រេបៀបេរៀប ចរសកេទសកេចះែតេកនជលដប ំ ៏ ំ ់ ុ  ។ របបជវភព ី (Mode de vie) កផសបរេទរក ៏ ់ ល ដូ វតរភពសមសន ិថ ួ ដចមនរ ូ ូបចមកជតងេនជញងរបសទអងរធទកជដនរសប ល ជ គ ុ ់ ំ ំ ់ ។ ែមកធងរគបវសយៃនអរយធម ់ ័ ៌ ិ បនចេរនឥតឧបមេសៗគ ំ  ម ន រហតបនេទជអរយធម ូ ៌ ជតខងពែកមយ ិល ូ ួ ំ េនចងបពរបេទសេនះ ុ ូ ៌ ។ អរសយេហតេនះេហយ ័ ុ  បនជេន សមយេនះ ័ មនជតថៗ ិ មី េនជតខងេយង ិ  បនចមងរបឌតយ ល ិ កែបបអរយធម៌េយង  េទេធជអរយធមជតេគ វ ិ ៌ ជបនេទផង ត ។ រយះេវលេនះមនេពលយរយរែដរ ូ គតងពសតវតសទ ឺ ី ី ំ ៨ ដលទ ់ី ១៥ ែដលរតូវ លះបងរកុងអងរ ់ គ ។ សមយកលេនះ ័ អករបវតសរសសគលថ ន ត ត ិ ំ ់ ជសមយរងេរឿង ័ ុ បផតរបសែខរេនេលេរជយសវណភមេនះ ំ ់ ុ ម ុ ណូ  ិ ។ ៣∼ ∼ ∼ ∼អរយធម៌សម័យកណ ដល សមយកលេនះ ័ េយងរបពសតវតសទ  ី ី ់ ១៥ រហតមកដលទ ូ ់ី ១៩ៃនរគសសករជ ិ ត ។ - 3 - រគេនះរបវតសរសរបបេយងថ ិ  ត ត ់ រសកេទសេកតវកវរេដយសរងមទរននរសកមកព ុ គ ទ ុ  ី ឹ បចមរត ច ិ ឯេរកៗផង នងមនសរងមកងរសករកគនខះេទៀតផង ិ គ ន ុ ុ ួ ល ុ នឲយែផផអរយធម ំ ៌ លក ធកចះរះ ល ុ ុ ់ េរយេទវញ ិ ។ កលណមនអសនន ឬ េកលហលយងេនះ ៉ ែផកវបបធមក ន ដ ៌ី ែផកសងមធមក ន ក ដ ៌ី ែដលជែមកធៗៃនអរយធមេយងេនះ ំ ៌  កវលរតឡបជសបេសៀម ៏ ់ ់ ិ ង ង គពលតលសេឡងែថមេទៀតេទ ឺ  ុ ូ ំ ់ មនែតបេណះ ិ ៉ុ ណ ែថមទងចងចះអនថយេរកយេទវញ ំ ់ ់ុ ិ េទៀតផង តបតអករសករបេទសគន ិ ន ុ ម ឱកសនងកស ឹ ង េហយេបសងបនេហយកគន    ៏ម លទភពនងរកសរគងទកឲយគងវងសបន ធ ុ ឹ ់ េដយសរែតចលចលបករកជេរឿយៗ ុ ុ រីឯអក ន ទរននទកដមកពេរកេសត ទ ឹ ី ី កពយយមដកជញនរបមលយក ៏ ឹ ជ ូ ូ កបនខតអរយធមេយងេទ ួ ន ៌  េហយលចបរបញលអរយធមេគ  ួ ដ ច ូ ូ ៌ ឲយេរសចរជួតរជបមកែដនដេយងេទៀតផង ី  ។ េហតេនះ ុ េយងមនរតមែតលបក  ិ ឹ ំ េដយរកសរទពយមតកអរយធមខនបេណះេទ ៌ ៌ ៉ ល ុ ណ ួ , ែថមទងពបក ំ ិ ទបទលនងកមងអរយធមកយរបសេគ ់ ់ ំ ៌ ់ ឹ ល ល ចលមកេរចៀតែរជកែថមេទៀតផង ូ ។ សេងបេទ ខ េឃញថ  កងសមយកលេនះ នុ ័ ជេពលេរគះេជកេរគះជំ ធកមកេលអរយធមេយង ល ់ ៌   នឲយមនបនចេរនលតលស ំ ំ ់ ិ  ូ ។ ៤∼ ∼ ∼ ∼អរយធម៌សម័យបចចបបនន ុ សមយេនះ ័ េយងពបចេរៀបរបេរចនេទ   ុំ ់ ់ េរពះជេពលែដលេយង -េគទងអសគ ំ ់ន ធបបនេឃញបនយលនងែភក ល ន ់ ់  ឹ សពៗខនេហយ វ លួ  ។ បែនគរសេងតែតមយចណចគ ៉ ំ ុ តួ ក ួ ុ ឺ៖ រតងសមយកលេនះមនែចកជពរភគ ់ ័ ី គឺ៖ សមយ ័ អណពយបលបរង ំ នងសមយ ិ ័ ឯករជយ ។ កង នុ សមយអណពយបលបរង ័ ំ អរយធមេយងរតូវទទលកររគបដណបអពអរយធម ៌ ់ ំ ៌  ី ួ ដ បសមរបេទស ចិ ដចមនទេនៀមទមបេផសងៗ ូ ល ំ ់ កងអពហពពហ នុ ៍ ៍ ិ កងសជវធម ន ុ ុ ី ៌ កងេរគឿង នុ អលងរជេដម ក  ែដលែខរនយមជបដលសពៃថ ម វ ង ិ ់ ់ ។ េដមេហតែដលនឲយេយង  ុ ំ ទទល ួ អរយធមពបសមរបេទសដេចះ ៌ី ិច ូ ន េរពះកលេនះ េយងេទបែតឆងផតវបតពមនមក   ិី ល ុ ត ុ ិ ដច ូ េយងអធបបយកងវគទ  ិ ី ន គ ុ ៣ រចមកេហយខងេល ួ   ។ មយងេទៀតអរយធមបសមរបេទស ៉ ៌ ចិ ជ អរយធមខងក ៌ ំ ល ល អចមនកមងរគបដណបេទេលអរយធមជនជតដៃទ ល ដ ំ ់ ៌ ៏  ិ េហយជនជ  ួ អរយធមែខរេយងកពងវបតផង ៌ ំ ម ុ ត  ិ ិ អករេទរទន់របស់េយងកល  ៏ ំឱនេទភមេទ ល ឧបមដច ូ មនសសែដលេទបែតេងបពឈពទនមនកឡងពលល ុ ុ អ  ី ឺ ំ ់ ំ ំ ំ កលេបរតូវេគរបទញេទខងណ  - 4 - កទនេទតមេគយងឆបរហស ៏ ់ ៉ ់ ័ ។ បែនេទះជយងណក ៉ ៉ ុ ត ដី កជនជតែខរេយងមនលះ ៏ ិ  ិ ម បងេករដែណលខនឲយអសេឡយ ់ ត ល t ់ ំ ួ  េហតេនះបនជអរយធមែខរេនែតមនរបជនច ុ ម ូ ច ៌ ិ ។ ចែណកសមយ ំ ័ ឯករជយវញ ិ ជសមយមនកេណតថ ័ ំ  មី គករកសងជតរគបវសយ ឺ ិ ់ ័ ិ ចបេផមេឡងយងឆបរសរនបផត ់ ៉ ់ ់ ំ ដ ួ ុ   ដេចះបនជរគនែតបននឆ ូ ន ុ ម ន ់ ៉ ំ េយងេរៀបចអរយធម  ំ ៌ េយងឲយេរៀបរយសមរមយ  នងយសេយង ិ  ជរសក ុ ឯករជយេពញេលញ េរកមករដកន ឹ ំ ៃនសេមចរពះ ដ នេរតតម-សហនុ ី ជទេគរពៃនេយងរលគ ី  ់ ន ។ សរបេសចកេទ ុ ដី េឃញថែខរេយងមនអរយធមមយផលរបសជតពតរបកដណស   ិិ ម ួ ទ ៌ ់ ់ ់ ដចមនសអងេទេលេហតករណជរបវតសរសែវងឆយែដលអធបបយមក ូ ុ ត ត ង ំ ៍  ិ ិ េហយេនះ  ។ * * * សខៃនអរយធម៌ែខមរ សខៃនអរយធម៌ែខមរ សខៃនអរយធម៌ែខមរ សខៃនអរយធម៌ែខមរ បនជជនជតននេគទទលសលថ ិ ួ គ ់ ែខរេយងមនអរយធមមយែមនេនះ ម ួ  ៌ េដយ សរេយងមនភសតង  តុ នវសខេផសង ូ ៗ ៃនអរយធម៌ សរបបងញេគរគបែបបយង ំ ់ ់ ៉ ហ ដចអរយធមរបសជតននែដរ ូ ៌ ់ ិ ។ អរយធមេយង ៌  ែដលែចកេចញជសខធំ ៗ ពរគ ី ឺ វបបធម៌ uploads/Societe et culture/ 14 .pdf

• Détails
• Publié le Nov 13, 2021
• Catégorie Society and Cultur...
• Langue French
• Taille du fichier 0.4111MB