Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

PROJE TANITIMI Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53:2 (2012), ss.2

PROJE TANITIMI Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53:2 (2012), ss.219-253 Corpus Coranicum Projesi: Kur’an’ı Geç Antik Döneme Ait Bir Metin Olarak Okumak ESRA GÖZELER Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi egozeler@divinity.ankara.edu.tr MICHAEL MARX Corpus Coranicum, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Potsdam marx@bbaw.de DAVID KILTZ Corpus Coranicum, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Potsdam kiltz@bbaw.de YOUSEF KOURIYHE Corpus Coranicum, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Potsdam kouriyhe@bbaw.de HANNELIES KOLOSKA Corpus Coranicum, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Potsdam koloska@bbaw.de NORA K. SCHMID Corpus Coranicum, Berlin-Brandenburgische Akademie Der Wissenschaften, Potsdam schmid@bbaw.de Temel olarak Kur’an metnininve nazil olduğu ortamın tarihine ilişkin bir araştırma olan Corpus Coranicum projesini tanıtmak amacıyla hazırlanan bu makale iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Kur’an araştırmaları özelinde Alman oryantalizminin öne çıkan isimleri temel referanslar çerçevesinde ele alınarak Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften (Potsdam) bünyesinde yürütülen Corpus Coranicum projesi tanıtılacaktır. Makalenin ikinci bölümünde projenin içerdiği araştırma alanlarından örnek metinler, tercümeleri ve bunlara ilişkin açıklamalar sunulacaktır.1  Makaleye katkılarından ve tashihlerinden dolayı Angelika Neuwirth, Mehmet Paçacı ve Recep Gürkan Göktaş’a şükranlarımızı sunuyoruz.  Makalenin yayınlanması sürecinde desteklerinden dolayı Alexander von Humboldt Vakfı’na (Alexander von Humboldt Stiftung Postdoctoral Fellowship) ve Forum Transregionale Studien, Europe in the Middle East - the Middle East in Europe (EUME) Programı’na şükranlarımı sunuyorum. 1 Makalenin Birinci Bölümü Esra Gözeler ve Michael Marx; İkinci Bölüm - Kur’an’ın Çevresinden Metinler, David Kiltz ve Yousef Kouriyhe; İkinci Bölüm - Kur’an’ın Edebî ve Kronolojik Yorumu, Hannelies Koloska ve Nora K. Schmid tarafından hazırlanmıştır. 220 Esra Gözeler ve diğerleri 1. Bölüm: Kur’an Araştırmaları Özelinde Alman Oryantalizminin Önemli Aşamaları ve Corpus Coranicum Projesi Giriş Orta Çağ boyunca Batı’nın İslamî metinlere ilişkin ilgisinin daha çok felsefe, matematik ve astronomi konusundaki kitabiyata yönelmiş olduğunu söyleyebiliriz. Tefsir, hadis, fıkıh ve kelam gibi İslami ilimlere ve Arapça edebiyata ilgi ise daha geç döneme rastlamaktadır.2 Rudi Paret (1901-1983) oryantalist İslam çalışmalarını 12. yüzyılda Kur’an’ın Latince’ye tercüme edilmesiyle başlatmaktadır.3 14. yüzyılda Hıristiyanlar arasında sadece Ramon Lull (ö.1315 veya 1316) Arapça çalışıp İslamî metinleri incelemiştir.4 16. ve özellikle 17. yüzyılda daha sonraları oryantalist olarak adlandırılacak olan ilim adamları yoğun bir şekilde Arapça çalışmaya başlamışlardır. Avrupa’nın İslam ve Müslümanlara olan ilgisi ve özellikle Protestan reformistlerin Eski Ahit’in anlamını keşfetmek için Kitab-ı Mukaddes’in orijinal dili olan İbraniceye önem vermeleri, bu dille ilişkili olan Aramice, Süryanice ve Arapça gibi diğer Sami dillerini de öğrenme faaliyetlerini hızlandırmıştır.5 Aynı dönemde (16. ve 17. yüzyıllarda) öncü Avrupa üniversitelerinde Arapça kürsüleri kurulmuş ve karşılaştırmalı dinler çalışmaları başlamıştır.6 Avrupa’da İslam çalışmalarının dönüm noktalarından biri 1795 yılında Paris’te tamamen doğu dilleri üzerine çalışma yapan École spéciale des langues orientales vivantes’in kurulmasıdır.7 Bu okulun ikinci müdürü Antoine-Isaac Silvestre de Sacy (1758-1838) modern İslam araştırmalarının babası olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde İslam medeniyetinin ve dillerinin öğretilmesi üzerine özel bir müfredat hazırlanmıştır. En önemli gelişmelerden biri de Latince yazılmış Arapça gramer kitabının yerini Silvestre de Sacy tarafından yazılan Grammaire Arabe (1810) isimli Fransızca kitabın almasıdır.8 Silvestre de Sacy Alman oryantalizmiaçısından önemli bir isimdir. Zira 19. yüzyıl itibariyle Alman oryantalistler Silvestre de Sacy’den eğitim almaya 2 Jacob Lassner, Jews, Christians, and the Abode of Islam (Chicago & Londra: The University of Chicago Press, 2012), ss.6-7. 3 Rudi Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities: German Orientalists Since Theodor Nöldeke (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1968), s.2. 4 Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, s.7. 5 Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, ss.8-9. 6 Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, s.9. 7 Rudi Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.7. 8 Bruce Fudge, “Qurānic Exegesis in Medieval Islam and Modern Orientalism,” Die Welt des Islams46:2 (2006), s.128; Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, s.10. AÜİFD 53:2 Proje Tanıtımı: Corpus Coranicum 221 başlamışlardır.9 Örneğin Alman Şarkiyat Cemiyeti’nin kurucularından ve Alman “akademik oryantalizminin babası” kabul edilen Heinrich Leberecht Fleischer (1801-1888), Silvestre de Sacy’den eğitim alan isimlerden biridir.10 Alman oryantalizminin diğer oryantalist faaliyetlerden iki temel farkı bulunmaktadır: (1) Arapça ve İslam araştırmalarında filolojik geleneğin baskın oluşu, (2) Filolojik geleneğin temelinde gelişen eleştirel-tarihsel yöntemin İslamî metinleri anlamada ve tarih yazımında metodolojik bir çerçeve sunması.11 Bu anlamda Alman oryantalizm geleneğinde oryantalist yerine Arabist ifadesinin kullanılmış olduğuna dikkat çekmek gerekir. 19. yüzyılda Alman oryantalizm tarihine Kur’an araştırmaları özelinde baktığımızda ilk Gustav Leberecht Flügel (1802-1870) ismiyle karsılaşmaktayız. Flügel tarafından hazırlanmış olan Corani textus arabicus,12 oryantalistlerin özellikle ayet numaraları konusunda temel referans olarak kabul ettikleri bir Kur’an metni olmuştur. Ancak yakın dönemlerde Flügel metnine daha az referans verildiği ve bu metnin artık standart olmaktan çıktığı söylenmelidir. Flügel’in neşrettiği diğer eser Concordantiae Corani Arabicae13 Kur’an’ın ilk fihristi olarak bilinmektedir.14 Yahudilik araştırmalarının (Wissenschaft des Judentums) kurucularından Abraham Geiger (1810-1874) Kur’an tarihine özel bir ilgi göstermiştir. Silvestre de Sacy, o dönem Bonn Üniversitesi’nde ders veren öğrencisi Georg Freytag’a15 (1788-1861) Yahudiliğin İslam üzerine etkisi konusunda ödüllü bir yarışma gerçekleştirmesini önermiş ve Geiger 1832 yılında orijinali Latince yazılmış olan Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen? başlıklı eseriyle bu ödülü kazanmıştır.16 Geiger’in bu çalışması Avrupa’da Kur’an çalışmaları alanında dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Alman oryantalistlerin Kur’an metninin orijinal kronolojik sırasını tespit etmeye ilişkin araştırmalarının 19. yüzyılda Gustav Weil (1808-1889) ile başladığı söylenebilir. 1844 yılında Weil 9 Baber Johansen, “Şarkiyat Araştırmalarının Siyaset, Paradigma ve Gelişimi: Alman Şarkiyat Cemiyeti (Deutsche Morgenländische Gesellschaft) 1845-1989,” terc. Bilal Aybakan, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 29 (2005/2), s.224. 10 Johansen, “Şarkiyat Araştırmalarının Siyaset, Paradigma ve Gelişimi,” s.225; Bruce Fudge, “Qurānic Exegesis in Medieval Islam and Modern Orientalism,” s.131. 11 Johansen, “Şarkiyat Araştırmalarının Siyaset, Paradigma ve Gelişimi,” s.240. 12 Leipzig, 1834, 1842, 1858. 13 Leipzig, 1842. Bkz. Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.7. 14 Ali Murat Yel, “Flügel, Gustav Leberecht,” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.13, s.165. 15 Georg Freytag, Lexicon Arabico-Latinum (Halis Saxonum: Schwetschke, 1837) adlı eserin yazarıdır. Bkz. Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.7. 16 Angelika Neuwirth, “Orientalism in Oriental Studies? Qur’anic Studies as a Case in Point,” Journal of Qur’anic Studies9:2 (2007), s.120; Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, s.11; Rudi Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.9. 222 Esra Gözeler ve diğerleri tarafından neşredilen Historisch-kritische Einleitung in den Koran17 surelerin tertibi konusunda kendisinden sonra gelen oryantalistlere kaynaklık yapmış bir çalışmadır.18 Geiger ile muasır olan Weil benzer şekilde Yahudilik ve İslam üzerine çalışmalar yapmış, İbn Hişām’ın (ö.213/828) es- Sīre’sini Almancaya tercüme etmiştir.19 1858 yılında Paris Academie des Inscriptions et Belles Lettres tarafından ödüle layık görülen ve orijinali Latince hazırlanmış olan Geschichte des Qorâns isimli çalışmanın yazarı Theodor Nöldeke (1836-1930) ile karşılaşmaktayız. Nöldeke Kur’an surelerinin kronolojik analizi konusunda öncü bir isimdir ve eseri kısa sürede Avrupa’da oryantalist çalışmalar içerisinde en yetkin çalışma olarak kabul edilmiştir.20 Geschichte des Qorâns 1860 yılında Almanca neşredilmiş,21 Friedrich Schwally (1863-1919) ve Nöldeke tarafından 1909 yılında gözden geçirilerek iki cilt halinde (Über den Ursprung des Qorāns ve Die Sammlung des Qorāns) yeniden yayına hazırlamıştır.22 İslam ve Kur’an’ın kaynağının tesbitinde Yahudilik’in etkisini inceleyen araştırmalar 20. yüzyılın ilk yarısında bir ivme kazanmıştır.23 Josef Horovitz (1874-1931) iki bölümden oluşan Koranische Untersuchungen24 isimli eserinde Kur’an’da geçen peygamberlerin kıssalarını incelemiş ve Kur’an’da bulunan özel isimlerin linguistik açıdan analizini yapmıştır.25 20. yüzyılda öne çıkan isimlerden biri olan Gotthelf Bergsträßer (1886-1933), August Fischer’den (1865-1949) Sami dilleri ve Arapça üzerine dersler almıştır.26 Bergsträßer, Nöldeke’nin meşhur eserinin genişletilmiş bir baskısını yapmak için çalışmalar yapmış, ancak bu çalışmanın (Die Geschichte des Qorāntexts) yayımlanması Otto Pretzl 17 Bielefeld: Velhagen u. Klasing, 1844. Bkz. Fuat Sezgin (ed.), Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde: von den Anfängen bis 1986 3 (Frankfurt: Institut für Geschichte der Arabisch- Islamischen Wissenschaften, 1990), s.283. 18 Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.9; Emmanuelle Stefanidis, “The Qur’an Made Linear: A Study of the Geschichte des Qurâns’ Chronological Reordering,” Journal of Qur’anic Studies10:2 (2008), s.1. 19 Lassner, Jews, Christians, and the Abodeof Islam, s.19. 20 Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.12 vd.; Stefanidis, “The Qur’an Made Linear,” s.1; Suzanne L. Marchand, German Orientalism in the Age of Empire (New York: Cambridge University Press, 2009), ss.174-176. 21 Göttingen, 1860. Bkz. Sezgin (ed.), Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde 3, s.277. 22 Neuwirth, “Orientalism in Oriental Studies? Qur’anic Studies as a Case in Point,” s.121. 23 Neuwirth, “The Wissenschaft des Judentums and the Beginnings of Critical Qurʾān Research,” Dirk Hartwig ve diğerleri (ed.), Im vollen Licht der Geschichte: Die Wissenschaft des Judentums und die Anfänge der kritischen Koranforschung (Würzburg: Ergon, 2008) içinde, s.14. 24 Berlin, 1926. 25 Paret, The Study of Arabic and Islam at German Universities, s.22; Ziya Yılmazer, “Horovitz, Josef,” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.18, s.242. 26 Cengiz Kallek, “Bergsträsser, Gotthelf,” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.5, s.497. AÜİFD 53:2 Proje Tanıtımı: Corpus Coranicum 223 (1893-1941) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bergsträßer’in Kur’an kritiği konusunda bilinen çalışması Plan eines apparatus criticus zum Koran27 1930 yılında yayımlanmıştır. Kur’an tarihini, el yazması mushafları inceleyerek araştırma projesi bu yüzyılda Bergsträßer tarafından geliştirilmiştir. Hartwig Hirschfeld’in (1854-1934) bir Kur’an kronolojisi de içeren New Researches into the Composition and Exegesis of the Qoran28 adlı çalışması Kur’an’ın filolojik ve edebî tahlilinden ziyade Peygamber’in psikolojisiyle daha çok ilgilenmiş bir çalışma olarak görülmüştür.29Heinrich Speyer (1897-1935) tarafından kaleme alınan Die biblischen Erzählungen im Qoran,30 Kur’an’la Yahudi, Hıristiyan ve Gnostik unsurlar arasındaki paralellikleri inceleme konusunda hala en kapsamlı ve detaylı çalışma olarak tanımlanmaktadır. uploads/Litterature/ corpus-curanicum-in-turkish.pdf