Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

Fragment Roz. 8. Techniki badań jakościowych z książki Studia z metodologii bad

Fragment Roz. 8. Techniki badań jakościowych z książki Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN, 2000. 8.2. Wywiad swobodny W wywiadzie swobodnym, czasami zwanym też pogłębionym wywiadem etnograficznym, przeprowadzający wywiad ma swobodę w aranżowaniu sekwencji pytań a także w sposobie formułowania pytań w zależności od sytuacji wywiadu. Badacz przygotowuje tutaj listę poszukiwanych informacji przed przystąpieniem do wywiadu, ponieważ z jakichś powodów są one dla niego ważne ze względu na badany problem. Jednak w trakcie wywiadu musi on być otwarty na nowe wyłaniające się okoliczności a także informacje. Przeprowadzający wywiad może zmienić kolejność pytań, a także ich formę i treść dostosowując się do respondenta. Język wywiadu swobodnego przypomina język potoczny, nie jest on sformalizowany, czy też ujednolicony dla wszystkich respondentów. Dla wielu badaczy wywiad swobodny ma charakter rozpoznawczy. Pomaga w sprecyzowaniu problemu i uporządkowaniu głównych wątków badania. Jest to swobodna rozmowa respondenta z osobą prowadzącą wywiad na zadany temat, przy czym rola osoby prowadzącej polega jedynie na wtrącaniu od czasu do czasu pytania, prośby o bliższe sprecyzowanie wywodu (Mayntz, Holm, Hubner, 1985: 132; patrz również Herman, 1994: 99 - 100). Charakteryzując wywiad swobodny skorzystamy tutaj z typlogii wywiadów wprowadzonej do polskiej literatury metodologicznej przez J. Lutyńskiego. Jest to typologia wywiadów wg. stopnia ich standaryzacji (cyt. za Przybyłowska, 1978): 1/ wywiad swobodny mało ukierunkowany, 2/ swobodny ukierunkowany, 3/ swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji, 4/ kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji, 5/ kwestionariuszowy o większym stopniu standaryzacji. W badaniach terenowych można stosować wszystkie rodzaje wywiadów. Jednak w badaniach terenowych o jakościowym charakterze stosuje się tylko trzy pierwsze rodzaje wywiadów, o względnie niskim stopniu standaryzacji. Są to wywiady swobodne gdzie prowadzący wywiad pracuje bez ustalonej z góry dokładnej listy pytań do respondentów. 1. W wywiadzie swobodnym mało ukierunkowanym prowadzący wywiad dysponuje tylko 'ogólnym planem zagadnień' wokół których powinna skoncentrować się rozmowa z respondentem (Przybyłowska, 1978: 63 - 66). Jest to technika wywiadu niestandaryzowanego. Pytania mają charakter otwarty. Badacz dostosowuje się do respondenta w ten sposób, że stara się uzyskać od niego informacje, na temat których najwięcej wie i które należą do obszaru jego wiedzy eksperckiej. Badacz stara się zadawać tutaj takie pytania, które skłonią respondenta do wielowątkowych, dłuższych wypowiedzi. Są to zwykle pytania otwarte, żądające narracji. Zapis uzyskanych informacji jest tutaj rejestrujący (j.w.). 2. W wywiadzie swobodnym ukierunkowanym badacz posiada tzw. dyspozycje do wywiadu, które są listą jego potrzeb informacyjnych. Lista tych potrzeb jest określona ogólnie. Prowadzący wywiad ma dużą swobodę w formułowaniu pytań. Pytania badacza odnoszą się najczęściej do zagadnień szczegółowych, ale mają charakter pytań otwartych. Czasami przygotowuje się wzory pytań, z których prowadzący wywiad może skorzystać lub nie, jeśli np. uzna, iż nie dają one spodziewanych rezultatów. Prowadzący wywiad musi dostosowywać tutaj treść oraz język poszczególnych pytań do możliwości respondenta. Zapis uzyskanych informacji jest rejestrujący dokładnie wypowiedzi lub też relacjonujący je. 3. Tylko w wywiadzie trzeciego typu badacz ma ustaloną z góry listę (zestandaryzowaną) poszukiwanych informacji. Mógł ją sporządzić na podstawie wcześniej przeprowadzonej obserwacji lub wywiadów swobodnych mało ukierunkowanych. Trzeci typ wywiadu zbliżony jest w znacznym stopniu do wywiadu etnograficznego, który prowadzi się na podstawie tzw. kwestionariusza badań będącego listą pytań, które stawia sobie badacz, a więc uszczegółowieniem problemów badawczych. Pytania badacza mają tutaj formę zamkniętą i skończoną (zestandaryzowana lista poszukiwanych informacji), natomiast same pytania do respondenta nie są tutaj w formie ściśle określone. Respondentowi zadaje się pytania szczegółowe, otwarte lub zamknięte. Pytania są zindywidualizowane ze względu na respondenta. Zapis wywiadu ma charakter rejestrujący lub kategoryzujący. 1 8.2.1. Przygotowanie do wywiadu swobodnego Przygotowanie do wywiadu swobodnego w badaniach jakościowych (terenowych) możemy przeprowadzić analizując każdorazowo przed przeprowadzeniem wywiadu osiem cech tego wywiadu (na podstawie Fontana, Frey, 1994: 366 - 370). Poniżej przedstawimy je skrótowo. 1/ Jak dotrzeć do respondentów? Czasami może to być zadanie niezwykle trudne, szczególnie gdy chcemy badać 'dewiacje' społeczne, sekty, nieformalne centra władzy w organizacjach publicznych, elitarne organizacje, bądź firmy broniące dostępu dla ludzi z zewnątrz (np. Amway), itp. Czasami musimy wstąpić do tych organizacji, odczekać okres próbny, by móc ostatecznie dotrzeć do respondentów, którzy posiadają ekspercką wiedzę na interesujace nas tematy. Inną metodą docierania do ważnych dla naszych badań respondentów jest korzystanie z nieformalnych kontaktów i powiązań. Tak czynił np. autor niniejszej książki docierając do konsultantów rekrutacji ('łowców głów') w swych badaniach w USA (Konecki, 1998). 2/ Rozumienie języka i kultury respondentów. Rozumienie języka i kultury repsondentów jest szczególnie ważne w badaniach w których badacz jest reprezentantem obcej dla respondenta kultury. Dotyczy to nie tylko badań międzynarodowych ale również wewnątrz jednego kraju. Badania grup robotniczych przez badacza należącego do innej klasy społecznej może również stworzyć problemy z rozumieniem znaczeń terminów, które mogą być używane w języku bardzo dobrze znanym badaczowi. Np. pojęcie 'czasu wolnego' może być inaczej rozumiane przez przedsiębiorcę i przez robotnika. Pierwszy może myśleć o czasie wolnym jako przede wszystkim o 'czasie w którym nie zarabia się pieniędzy', drugi może myśleć o czasie wolnym jako o 'czasie wreszcie wolnym od ciężkiej pracy'. Badacz może mieć również problemy ze zrozumieniem technicznego i profesjonalnego języka np. informatyków, lekarzy, których objął swoim badaniem. W badaniach obcych kultur bardzo zawodne jest opieranie się na tłumaczach. Badacz powninien nauczyć się języka swoich respondentów by móc przeprowadzić z nimi bezpośrednio wywiad. 3/ Jak się przedstawić i zaprezentować? Czy mamy się przedstawić jako naukowcy z szanowanej instytucji Uniwersytetu, czy też z prywatnej instytucji badawczej? Czy ubierzemy się tak jak nasz respondent (np. robotnik), czy też jak profesor wydziału zarządzania? Czy będziemy prezentować się jako osoby należące do elity danego społeczeństwa czy też skromnie przedstawimy się jako osoby chcące się czegoś nauczyć? Decyzja o tym jak się zaprezentujemy będzie miała olbrzymi wpływ na respondenta oraz na to czy zakończymy nasze badania z sukcesem. Czasami zaprezentowana przez nas tożsamość może spotkać się z podejrzeniami i do końca badań możemy nie odzyskać zaufania respondentów. 4/ Odnalezienie 'eksperta' Badacz musi znaleźć osobę będącą zarazem członkiem danej grupy, organizacji oraz ekspertem znającym bardzo dobrze problemy danej grupy czy organizacji. Osoba ta byłaby jednym z podstawowych 'informatorów' badacza. Ponadto osoba ta musi się zgodzić na swoją rolę tłumacza kulturowych obyczajów, pracy, żargonu, języka i społecznych relacji panujących w danej grupie czy organizacji. Znalezienie takiej osoby i uzyskanie jej zgody na taki udział w badaniu jest niezwykle trudne ale i warte zachodu. Jeśli znajdziemy taką osobę będzie ona niezwykle pomocna i sukces badawczy jest dzięki niej w 50% (moje szacunki, K. K.) zapewniony. 5/ Zdobycie zaufania W badaniach sondażowych zdobycie zaufania u respondenta jest również ważne ale nie do tego stopnia jak w jakościowych badaniach terenowych. Uzyskanie opinii na jakiś temat od respondenta nie wymaga głębszego zaufania z jego strony, natomiast uzyskanie w terenie informacji na temat faktów, powiązań nieformalnych, walki o władzę w danej organizacji, przemocy w rodzinie wymaga zdobycia głębszego zaufania u respondenta. Jeśli już ustanowimy zaufanie, należy je podtrzymywać bowiem bardzo łatwo jest je utracić. Każde faux pas popełnione przez badacza może zniszczyć zaufanie budowane przez tygodnie lub miesiące. W badaniach terenowych musimy często wracać do tego samego respondenta wielokrotnie. 6/ Ustanowienie kontaktu Ponieważ najważniejszym celem wywiadu swobodnego jest zrozumienie respondenta i jego perspektywy widzenia świata ustanowienie dobrego kontaktu z nim może stać się podstawą tegoż zrozumienia. Relacje pomiędzy badaczem a badaną osobą powinny mieć charakter symetryczny. Osoba odpowiadająca na pytania nie powinna czuć się przesłuchiwana. Wywiad powinien posiadać wiele cech naturalnej potocznej rozmowy (por. dalej paragraf 8.2.3.). Badacz powinien starać się przyjąc perspektywę odpowiadającego na pytania i postarać się spojrzeć na świat z jego perspektywy. Nie powinien narzucać respondentowi swojej perspektywy, tj. głównie swojej prekonceptualizacji badawczej. Bliski kontakt (close rapport), porozumienie z respondentami umożliwia uzyskanie ważnych informacji, ale może też spowodować pewne problemy . Badacz może zaangażować się w życie badanej grupy i stać się np. jej reprezentantem na zewnątrz, tracąc swój dystans i obiektywność. Może nawet przyjąć tożsamość 'tubylca' i porzucić swoją rolę badacza akademickiego (por. Shupe, Bromley, 1994). Często ubocznym skutkiem 'ustanowienia kontaktu' jest terapeutyczny efekt wywiadu. Respondenci mogą często po przeprowadzeniu wywiadu lepiej zrozumieć swoją sytuację życiową bądź nawet rozwiązać jakiś swój problem psychologiczny lub życiowy (por. Gale, 1992). Badacz powinien wziąć zatem pod uwagę wypowiedzi i zachowania respondenta związane z tym efektem bowiem wskazują one na ważne problemy z którymi boryka się respondent. Może to pomóc lepiej skonceptualizować główne problemy badawcze, szczególnie jeśli używamy w naszych badaniach terenowych metodologii teorii ugruntowanej. 7/ Zbieranie materiałów empirycznych. Badacz pracując w terenie musi robić notatki w swoim dzienniku obserwacji a także w notatniku z wywiadów. Może on 'zapisywać' w terenie wywiady używając dyktafonu lub dokonywać 'notatek w pamięci' by w wolnej i dogodnej chwili przelać je na papier (por. Herman, 1994: 96). Zapis powinien być prowadzony regularnie i powinien dotyczyć wszystkiego co badacz usłyszał od respondentów. Robienie notatek nie powinno zakłócać rozmowy. Zapisy z wywiadów powinny być analizowane często i dokładnie. 8/ Płeć a przeprowadzanie wywiadów Płeć badacza przeprowadzającego wywiad oraz respondenta (a także rasa) odgrywa znaczącą rolę. Rola ta odnosi się do kontekstu kulturowego w którym wywiad się odbywa. Kulturowy kontekst dotyczy zazwyczaj paternalistycznego systemu społecznego w którym role męskie wyraźnie oddzielone są od ról żeńskich. Tak jest np. w Polsce. Czasami pewnych informacji respondent - mężczyzna nie ujawni ankieterce - kobiecie (i uploads/Geographie/ fragment-roz-8-techniki-badan-jakos-ciowych-z-ksia-z-ki-studia-z-metodologii-badan-jakos-ciowych-teoria-ugruntowana-warszawa-pwn-2000.pdf