Euskararen historia laburra Brève histoire de la langue basque A Brief History

Euskararen historia laburra Brève histoire de la langue basque A Brief History of the Basque Language Euskal Herria Pays Basque Basque Country Iván Igartua - Xabier Zabaltza Euskararen historia laburra Brève histoire de la langue basque A Brief History of the Basque Language Iván Igartua - Xabier Zabaltza EUSKAL HERRIA PAYS BASQUE BASQUE COUNTRY Euskal Kultura Sailaren editorea Éditrice de la Collection Culture Basque Basque Culture Series Editor: Mari Jose Olaziregi ©  Testua / Texte / Text: Iván Igartua - Xabier Zabaltza ©  Euskarazko itzulpena: Xabier Zabaltza ©  Traduction française : Kattalin Totorika ©  Translation into English: Cameron Watson ©  Diseinua / Conception / Design: Tiktak multimedia ISBN: 978-84-608-6119-5 Frantseseko bertsioa Euskal Kultur Erakundeak finantzatu du La version française a été financée par l'Institut Culturel Basque The French version has been funded by the Basque Cultural Institute Etxepare Euskal Institutua Institut Basque Etxepare / Etxepare Basque Institute Andre Zigarrogileen plaza 1 20012 Donostia etxepare@etxepare.eus www.etxepare.eus Euskal Kultura Saila Collection Culture Basque / Basque Culture Series 1  Euskararen historia laburra / Brève histoire de la langue basque / A Brief History of the Basque Language 2  XX. mendeko euskal literatura / La littérature basque du XXe siècle / Basque Literature in the Twentieth Century 3  Euskal musika klasikoa / La musique classique basque / Basque Classical Music 4  Euskal kantagintza: pop, rock, folk / La chanson basque: pop, rock, folk / Basque Songwriting: Pop, Rock, Folk 5  Estanpa bilduma / Collection d’estampes / A Collection of Prints 6  Euskal zinema / Le cinéma basque / Basque Cinema 7  Arkitektura eta diseinua / Architecture et design / Architecture and Design 8  Euskal dantza / La danse basque / Basque Dance 9  Bertsolaritza / L’improvisation / Bertsolaritza 10  Tradizioak / Les traditions / Traditions 11  Euskal sukaldaritzaz / La cuisine basque / On Basque Cuisine 12 Euskal antzerkia / Le théâtre basque / Basque Theater In 1545 the first book in Euskara, Linguae Vasconum Primitiae, was published by Bernart Etxepare, who expressed one wish: Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, go forth into the world. The Etxepare Basque Institute takes its name from this first Basque author and, moreover, converts his wish in our motto. The Institute’s objective and mission is to promo­ te and diffuse the Basque language and culture throughout the world. On the one hand, our task is to pro­ mote knowledge about our langua­ ge, and its study in the academic sphere. And on the other, we want to introduce the creative expres­ sions of our artists: visual artists, musicians, dancers, writers, film di­ rectors, actors, and so on. One of the first tasks in the inter­ nationalisation of our language and culture has been to create this co­ llection with the aim of informing people about our language, Euskara, and about the artistic and cultural disciplines that make up the wealth of our culture. Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, va de par le monde Euskara, go forth into the world En 1545, lorsque fut publié le premier livre en euskara (langue basque), Lin­ guae Vasconum Primitiae, son auteur, Bernat Etxepare, exprima le vœu sui­ vant : « Euskara, jalgi hadi mundura » (Euskara, va de par le monde). L’Institut Basque Etxepare doit non seulement son nom à ce premier auteur basque, mais il fait également sien son vœu, en se donnant pour mission la promotion et la diffusion de la langue et de la culture basques à travers le monde. Notre tâche consiste, d’une part, à promouvoir la connaissance de notre langue et à encourager son appren­ tissage dans la sphère académique. D’autre part, nous nous efforçons de faire découvrir, sur le plan internatio­ nal, les expressions artistiques de nos créateurs, qu’ils soient artistes plasti­ ciens, musiciens, danseurs, écrivains, cinéastes ou encore acteurs. L’une de nos premières tâches, dans ce processus de diffusion interna­ tionale de notre langue et de notre culture, a consisté à créer cette col­ lection, dans le but de fournir des in­ formations sur notre langue, l’euska­ ra, ainsi que sur toutes les disciplines artistiques et culturelles qui consti­ tuent la richesse de notre culture. Aizpea Goenaga Etxepare Euskal Institutuko zuzendaria Directrice de l’Institut Basque Etxepare Director of the Etxepare Basque Institute 1545. urtean, Bernart Etxeparek bere Linguae Vasconum Primitiae, euska­ razko lehenengo liburua, argitaratu zuenean, desira bat adierazi zuen: “Euskara, jalgi hadi mundura”. Etxepare Euskal Institutuak gure lehenengo idazlearen omenez har­ tu du izena, eta, haren desira gure izatearen ardatz bilakaturik, euskara eta euskal kultura mundura atera­ tzea eta zabaltzea du helburutzat. Batetik, gure eginkizuna euskararen ezaguera sustatzea da eta haren ikasketa bultzatzea esparru akade­ mikoan; eta bestetik, gure sortzai­ leak eta haien adierazpen artistikoak nazioartean ezagutarazten ahale­ gintzen gara: gure artista plastikoak, musikariak, dantzariak, idazleak, zine-zuzendariak, an­ ­ tzez­ leak... Gure hizkuntza eta kultura munduan barrena zabal­ tzeko ahalegin horre­ tan, liburu-sorta bat sortzea izan da gure lehenengo lanetako bat, horren bidez informazioa emateko euskara­ ri buruz eta gure kultura osatzen eta aberasten duten alor artistiko eta kultural guztiei buruz. Aitzinsolasa Introduction Introduction 6 Hizkuntzaren egitura La structure de la langue Structure of the Language 10 Euskalkien aniztasuna La diversité dialectale Dialectal Diversity 26 Hizkuntzaren jatorria eta ideiak haren ahaideez Origines de la langue et théories sur ses parentés avec d’autres langues Origins of Euskara and Theories about its Relation to Other Languages 32 Euskararen muga historikoak Les frontières historiques de la langue basque The Historical Limits of Euskara 40 Euskararen iraupenaren zergatikoak Les raisons de la survivance de la langue basque Reasons for the Survival of Euskara 50 Foruak eta euskara (XVI-XIX. mendeak): foru erakundeak eta apologistak Les fors et la langue basque (XVIe-XIXe siècles) : institutions forales et apologistes The Fueros/Coutumes and Euskara (Sixteenth to Nineteenth Centuries): Foral Institutions and Apologists 56 Euskal Pizkundea La Renaissance basque Euskal Pizkundea 66 XX eta XXI. mendeak Les XXe et XXIe siècles The Twentieth and Twenty-First Centuries 70 Bibliografia / Bibliographie / Bibliography 82 Argazkiak / Photographies / Photographs 83 Iván Igartua - Xabier Zabaltza 84 Aurkibidea Sommaire Index Euskara Pirinioen mendebaleko bazterrean hitz egi­ ten da, Espainia eta Frantziaren arteko mugaz bi al­ deetan. Espainian, Euskadiko Autonomia Erkidegoan (hots, Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko probintzie­ tan) eta Nafarroako Foru Komunitatean (probintzia ere baden horretan) mintza­ tzen da, eskualdeen ara­ bera hizkuntzaren zabalpenean diferentzia handiak daudela. Frantzian, bere aldetik, Lapurdiko, Baxena­ barreko eta Zuberoako antzinako probintzietan eta Zuberoaren ondoko Biarnoko haran batzuetan hitz egiten da. Zazpi probintzia edo herrialde horiei Eus­ kal Herria deritze euskaraz. Azken datuen arabera, 900.000 pertsona inguru gai dira Euskal Herri osoan euskaraz mintzatzeko, ez maila berean, baina. Euskadin, adibidez, non gaztelaniarekin batera ofiziala baita, euskaraz da­ kitela diotenak gutxi gorabehera bizilagunen %37 dira, baina erabili ohi dutenak %18tik 20ra bitar­ te besterik ez, hots, autonomia erkidegoak gaur egun dituen 2.184.000 bizilagunetatik 400.000 edo 430.000 pertsona. Ipar Euskal Herrian euskarak ez du inolako onarpen administratiborik eta euskaldu­ nak bizilagunen laurden bat dira (70.000 pertsona in­ guru). Nafarroan bakarrik iparraldean da ofiziala eta bizilagunen hamarren batek hitz egiten du (65.000 bat pertsonak). Gaur egun, ia-ia ez dago euskaldun elebakarrik, gaztelaniaz edo frantsesez ez dakiten euskaldunak euskal herritarren %1 baino gutxiago dira eta. Euskara genetikoki isolaturiko hizkuntza bat da, ale­ gia, ez da hizkuntza familia ezagun bateko kidea. Haren kasua ez da bakarra, ez eta, zer esanik ez, bereziki deigarria ere. Munduan ehun bat hizkuntza isolatu daude. Haien artean honako hauek aipatze­ koak dira: ainua, Japoniaren iparraldean; burushas­ kia, Pakistanen; kusunda, Nepalen; zunia, Mexiko Berrian; nihali edo nahalia, Indian; sandawea, Tanza­ nian; kutenaia, Kanadan eta Estatu Batuetako Idaho eta Montana estatuetan, eta koreera. Sailka­ tzerik ez daukaten hizkuntzekin gertatu ohi den bezala, Aitzinsolasa Introduction Introduction Iván Igartua - Xabier Zabaltza E ska l d a Oi se Se n a M a r n e L oi r a V il a i n e M ay en n e S a r t h e L o i r Loira I n d r e Vi e nne Ch a r en t e C r e use C h e r Sa o n a A i n Ro d a n o Dor doi n a L o t G a r on a At u r ri A r i g e A v ey r o n T a r n A l l i e r D u r a n c e L i o n g o g o l k o a Se n a r e n b adi a Saint-M al o g olkoa I r o i s e g o l k oa Gir o n d a G ris- N e z l m. Barfl eu r lm . Hagu e lm . Sillon de Talbert lm. Antib es k o Cal ai sk o i tsa sa r t ea M a n c h e k o k a n a l a Langresko goi-o rdokia Morvan m en dikatea Erdial uploads/Societe et culture/ euskararen-historia-histoire-de-la-langue-basque.pdf

Tags
Société et culturebasque langue euskara euskal language
Documents similaires
  • 37
  • 0
  • 0
Afficher les détails des licences
Licence et utilisation
Gratuit pour un usage personnel Attribution requise
Partager