Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

S S T T R R A A B B O O O OP PI IS S K KR RE ET TY Y ( (G GE EO OG GR RA AP PH

S S T T R R A A B B O O O OP PI IS S K KR RE ET TY Y ( (G GE EO OG GR RA AP PH HI IC CA A X X. .4 4, ,1 1- -1 15 5) ) OPIS KRETY (GEOGRAPHICA X.4,1-15) 1. Skoro uprzednio opowiedziałem o wyspach Peloponezu i o pozostałych, czyli o wyspach leżących w Zatoce Korynckiej i tych przed nią1, należy teraz powiedzieć po kolei o Krecie (przecież i ona należy do Peloponezu) i o wyspach znajdujących się w okolicy Krety, wśród których godne wspomnienia są CykJady i Sporady, ponadto i te o mniejszym znaczeniu. 2. Teraz jednakże powiedzmy najpierw o Krecie. Eudoksos2 mówi tedy, że leży ona na Morzu Egejskim. Nie tak należałoby powiedzieć, ale raczej, iż Kreta leży między Cyrenajką a tą częścią Hellady, która ciągnie się od [przylądka] Sunion aż do Lakonii, od zachodu na wschód równolegle na całej długości w stosunku do tych miejsc. Kreta jest oblana od północy Morzem Egejskim i Kreteńskim, od południa zaś Libijskim łączącym się z Morzem Egipskim. Spośród obu krańców wyspy zachodni znajduje się w okolicy Falasarny3, ma szerokość około 200 stadiów i rozdziela się na dwa przylądki (z których południowy nazywany jest „Czołem Barana"4, północny zaś — Kimaros); wschodnim zaś krańcem jest Samonion, wystający niewiele dalej na wschód w stosunku do Sunionu5. 3. Rozmiary Krety definiuje Sosikrates6, o którym Apollodor7 mówi, że dokładnie opisuje tę wyspę; długość ma ona większą aniżeli dwa tysiące trzysta stadiów8, szerokość zaś nieznaczną w stosunku do jej wielkości, tak iż jej linia 1 Strabon ma tu na myśli Wyspy Jońskie i Echinady, opisane przezeń wcześniej (Geographica X.2,8-20) 2 Eudoksos z Rodos, autor licznych pism historycznych i geograficznych, działał w trzecim wieku p.n.e., a do opracowania Strabona trafił zapewne za pośrednictwem Eratostenesa. 3 Falasarna, port na zachodnim wybrzeżu Krety, który przestał istnieć w połowie VI wieku n.e. na skutek wypiętrzenia się Zachodnich krańców wyspy i odcięcia zatoki portowej od morza. 4 Antyczny przylądek „Czoło Barana" (gr το Κριοΰ Μέτωπον) obecnie nosi miano Krios(dosłownie „Baran"). 5 Przylądek Samonion jest faktycznie skierowany na północny wschód, a z kolei przylądek Sunion leży na wysokości obecnej Chanii (wschodnia Kreta). Strabon albo przejął błędną informację z innego źródła, albo korzystał z jakiejś niedokładnej mapy, na której przylądki były zarysowane w prowizoryczny sposób, a sama Kreta była umiejscowiona nieco bardziej na zachód w stosunku do jej rzeczywistego położenia. 6 Historyk Sosikrates (z pochodzenia Rodyjczyk) działał w drugim stuleciu p.n.e. 7 Strabon powołuje się tu na jednego ze swych podstawowych informatorów, historyka greckiego — Apollodora Artemitę (l wiek p.n.e). Ponieważ ów Apollodor komentuje dokonania Sosikratesa (II wiek p.n.e.), zatem nie może tu wchodzić w rachubę historyk Apollodor z Erytrei, działający zapewne w trzecim stuleciu ery przedchrześcijańskiej. 8 Rzeczywista długość wyspy wynosi około 1400 stadiów (250 km), zatem wielkości podane przez starożytnych są przesadzone. brzegowa mogłaby liczyć nieco więcej niż pięć tysięcy stadiów. Artemidor9 mówi wszakże o czterech tysiącach stu stadiach [obwodu]. Hieronim10 zaś, stwierdziwszy długość dwóch tysięcy, szerokość natomiast nieregularną, mógłby powiedzieć, iż linia brzegowa jest dłuższa aniżeli ta podana przez Artemidora. Na trzeciej części długości [wyspy] znajduje się zwężenie liczące około stu stadiów", po jednej stronie którego nad morzem północnym znajduje się osada Amfimalla, po drugiej — nad morzem południowym Fojniks przynależna do Lampejczyków12. Kreta jest najszersza pośrodku. Stąd zaś znowu brzegi morza zbiegają się ku zwężeniu ciaśniejszemu od poprzedniego i liczącemu sześćdziesiąt stadiów13, które rozciąga się od Minoa, miasta Lyktyjczyków14, do Morza Libijskiego i Hierapytny. To miasto leży nad zatoką15. Potem ciągnie się Kreta aż do ostrego przylądka zwanego Samonion, zwróconego w kierunku Egiptu i wysp należących do Rodyjczyków. 4. Wyspa zaś jest górzysta i lesista, ale obfituje w urodzajne wąwozy. Spośród gór te leżące na zachodzie nazywają się „Górami Białymi" [Leuka]; nie ustępują one Tajgetowi co do wysokości i rozpościerają się na długości około trzystu stadiów16, tworząc grzbiet, który kończy się gdzieś w pobliżu przewęże- nia. W centralnej zaś i najrozleglejszej części wyspy wznosi się Góra Idajska, najwyższa spośród tamtejszych gór, a kulista w obwodzie na sześćset stadiów. Otaczają ją najdorodniejsze miasta. Pozostałe wzniesienia są prawie równe Górom Białym, jedne na południu, inne kończące się na wschodzie. 9 Przyjmuje się powszechnie, że daną posiać należy kojarzyć z geografem Artemidorem z Efezu (U wiek p.n.e.). Identyfikacja z historykiem Artemidorem z Askalonu (działającym przed 1 stuleciem p.n.e.) wydaje się mniej prawdopodobna. 10 Strabon nie precyzuje, czy chodzi tu o Hieronima z Kardii (III wiek p.n.e.), czy o późniejszego o dwa stulecia Hieronima z Egiptu 11J.D.S. Pendlebury, The Archaeology of Crete. An introduction, London 1939, s. 21, podkreśla, że ten istmus liczy w linii prostej 18 km, co dość dokładnie odpowiada 100 stadiom. Natomiast odległość drogowa między Amfimalla i Fojniks jest nieco większa, chociaż oba miasta leżą niemal w jednej linii Należy jednak powiedzieć, że te dwa toponimy określają raczej położenie zwężenia, nie zaś konkretne punkty, między którymi liczono odległość. 12 Kojniks (obecnie Frangokastello) była portem miejscowości zwanej Lampa lub Lappa. Większość badaczy umiejscawia osiedle portowe Fojniks nieco bardziej na zachód poza obszarem istmusu, co ws/akże u świetle świadectwa Strabona nie wydaje się uzasadnione. 13 Odległość ta wynosi 12 km, co odpowiadałoby szerokości istmusa w linii prostej. Droga z Hierapylny do Minoa liczyła faktycznie nieco więcej (70 stadiów). 14 Minoa. port przynależny do Lyktos. Strabon poprzez odpowiedni kwalifikator pragnie odróżnić dane miasto od innej Minoa. leżącej w zachodniej połaci wyspy w okolicy Aptery. 15 Starożytna Hierapytna jest identyczna z dzisiejszym portem handlowym lerapetrą. Dokładna lokalizacja miejscowości Minoa jest niepewna, ale nie ma wątpliwości, że leżała ona gdzieś w okolicy Pachyammos (tam bowiem kończyła się minojska droga przecinająca istmus Hierapytny). A może należałoby nawiązywać Minoa (polis) czyli „miasto minojskie" do leżącej opodal, prastarej osady na terenie dziś. Gournia? 16 Obie informacje są poprawne: najwyższy szczyt „Gór Białych" liczy 2453 m n.p.m., podczas gdy Tajgetu 2409. Długość pasma górskiego liczy faktycznie około 55 km. 5. Podróż morska z Cyreny do „Czoła Barana" trwa dwa dni i dwie noce, zaś od Kimarosu [do Peloponezu] jest siedemset stadiów (pośrodku znajduje się Kythera); natomiast od [półwyspu] Samonion do Egiptu żegluga trwa cztery dni i noce, inni wszakże mówią, że trzy. Jedni twierdza , że dystans wynosi pięć tysięcy stadiów, drudzy zaś, że jeszcze mniej. Eratostenes orzeka natomiast, iż odległość od Cyrenajki aż do „Czoła Barana" wynosi dwa tysiące stadiów, stąd zaś do Peloponezu trochę mniej17. 6. ,,Różne wśród nich języki pomieszane", mówi Poeta18; „Są i Achajowie, i dumni Eteokreci, i Kidonowie, Dorowie podzieleni na trzy szczepy, i boscy Pelazgowie". O tych [ludach] Stafylos19 mówi, iż częścią na wschodzie władają Dorowie, zachodnią Kydonowie, południową Eteokreteńczycy, do których należy mias- teczko Prasos wraz ze świątynią Dzeusa Diktajskiego20. Inni zaś, mający więcej przewagi, zamieszkiwali równiny. Najprawdopodobniej Eteokreteńczycy i Kydonowie byli autochtonami, pozostali zaś przybyszami, o których Andron21 opowiada, iż przywędrowali z Tesalii, z części uprzednio zwanej Dorydą, teraz zaś Hestiajotis. Z tej krainy wyruszyli, jak mówi, owi Dorowie, którzy mieszkali w okolicy Parnasu; założyli oni Erineos, Bojon i Kytinion, i z tego powodu nazywani są przez Poetę „trójdzielnymi" [trichaikes]22. Zwykle nic akceptuje się wypowiedzi Androna, dowodzącego, że czteromiejska Doryda jest jakoby trójmiejska, metropolia zaś Dorów przedstawia kolonię Tessalów. Przyjmuje się raczej, iż epitet „trichaikes" pochodzi albo od hełmu z trzema kitami [trilophia], albo od pióropuszy wykonanych z włosia [trichinos]23. 17 Podane odległości są do pewnego stopnia zgodne ze stanem faktycznym. 18 Poeta czyli Homer (Odyseja XIX, 175-177). Przekład Jana Parandowskiego. 19 Stafylos z Naukratis (działający przed II stuleciem p.n.e.) napisał prace historyczne o Tesalii, Atenach, Eolii i Arkadii. Do naszych czasów doszły tylko nieliczne fragmenty z jego dzieł. 20 Slrabon pomieszał ze sobą dwa miasta kreteńskie Priansos oraz Praisos. Pierwsze z nich leżało w centralnej części Krety w pobliżu masywu Lasithi (zwanego dawniej Dikte), drugie we wschodniej części wyspy, gdzie także znajdował się szczyt o tej samej nazwie (obecnie Pelsophas). Oba miejsca były ściśle związane z kultem Dzeusa. Ponieważ nazwa Dikte odnosiła się do różnych oronimów, nie mamy pewności, do której miejscowości kreteńskiej odnosi się doniesienie o świątyni Dzeusa Diktajskiego. Wydaje się, że w czasach rzymskich do znaczenia doszła świątynia położona we wschodniej Krecie w okolicy dzisiejszego Palaikastro. 21 Przypuszczalnie Strabon odwoływał się tu do Androna z Halikarnasu (działającego zapewne w IV stuleciu p.n.e.), który napisał dziełko, poświęcone genealogicznym związkom miedzy plemionami i miastami greckimi. Ale w rachubę mogą też wchodzić geograf Andron z Tei (IV stulecie p.n.e.) lub Andron z Aleksandrii (II-I wiek p.n.e.). 22 Homer. Odyseja XIX,177 23 Objaśnienie Androna, przyjęte w tłumaczeniu przez Jana Parandowskiego, należy uznać za etymologię ludową. Nazwę τριχ-άϊκες należy raczej tłumaczyć jako 'potrząsający włosami' (por. gr. ριξ, gen. sg. τριχός 'włos, czub, kita' oraz gr. άίσσω). Lucjan Siemieński używa w swym tłumaczeniu epitetu „bujnowłosi". który chyba lepiej oddaje sens pierwotny. 7. Wiele jest miast na Krecie, ale największe i najsławniejsze trzy: Knossos, Gortyna i Kydonia. Homer opiewa zwłaszcza [polis] Knossos, nazywając ją "wielką" i „królestwem Minosa"24, podobnie i autorzy późniejsi. Ponadto Knossos przez długi czas odgrywała pierwszoplanową rolę, potem została upokorzona i wiele z jej uprawnień zostało anulowanych, a prestiż uzyskały Gortyna i Lyktos; później zaś Knossos znowu przejęła dawną postać metropolii. Knossos uploads/Geographie/ a-strabon-opis-krety-geographica-x-4.pdf