Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

„Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza i nowe wyjaśnienia nazw 1 T

„Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza i nowe wyjaśnienia nazw 1 Tomasz J. Kosiński Socjolog, kulturoznawca, slawista E-mail: tomasz@kosinski.pl „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw Streszczenie Relacja „Geografa Bawarskiego”, prawdopodobnie wywiadowcy króla Franków – Ludwika II, o plemionach słowiańskich i ich grodach w połowie IX w. stanowi jedno z ważniejszych źródeł na temat Słowiańszczyzny z tego okresu. Wciąż toczą się spory na temat rozumienia podanych przez tego anonimowego autora nazw plemiennych oraz możliwych lokalizacji ich zasiedlenia. Dokonuję tu przeglądu dotychczasowej dyskusji w tej sprawie oraz poddaję ogólnej analizie najważniejsze kwestie związane z identyfikacją podanych w tym dokumencie etnonimów, przedstawiając też w niektórych przypadkach własne, czasem może zaskakujące, propozycje ich rekonstrukcji. Na przykład identyfikuję mieszkańców Gniezna, Poznania, Wrocławia, Brzegu, Głubczyc, ale i Luboszan, Bobrzan, Wiciędzy, Mazurów, Łuczan, a nawet Litwinów, co stanowi całkiem nowe podejście do tego problemu. Odnoszę się także do kwestii historycznych i spraw lokalizacyjnych plemion słowiańskich wymienionych w tym zabytku, jakże istotnych także z punktu widzenia zasadności wyboru właściwej propozycji rekonstrukcji danej nazwy plemiennej. Liczne mapy, w tym kilka autorskich, a także tabele zestawiające przekazane w dokumencie dane oraz podział plemion na obszary geograficzne i nowe tłumaczenie całego tekstu, powinny pozwolić, moim zdaniem, na weryfikację i uporządkowanie wiedzy na temat dawnej Słowiańszczyzny. Słowa kluczowe: Geograf Bawarski, Anonim Bawarski, Zapiska karolińska, etnonimy, etymologie, źródłosłowy, odczyty, nazwy plemienne, etnonimia, toponimia, nazewnictwo miejscowe, geografia historyczna, plemiona słowiańskie, Słowianie, Słowiańszczyzna, Połabie, Polska, Czechy, Słowacja, Morawy, Bułgaria, Pomorze, Ruś, Prusy, Litwa, Węgry, państwo frankijskie, państwo Karolingów, Wołosi, grody, zasiedlenie, lista plemion. Wprowadzenie Anonimowy mnich, nazwany przez hrabiego Jana Potockiego „Geografem Bawarskim” (łac. Geographus Bavarus, ang. Bavarian Geographer, franc. Géographe bavarois, ros. Баварский Географ, niem. Bayerischer Geograph, wł. Geografo Bavarese, hiszp. Geógrafo Bávaro), znany jest ze sporządzenia spisu plemion słowiańskich żyjących na wschód od Łaby i na północ od Dunaju wraz z liczbą posiadanych przez nich grodów w połowie IX w. Tomasz J. Kosiński 2 Dokument te zwany jest też „Zapiską karolińską”, a jego pełna nazwa, nadana mu od pierwszego zdania, to Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii (pol. Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju). Nota ta została spisana około roku 845, najprawdopodobniej w Ratyzbonie, dla króla Franków Ludwika II, zwanego później Niemieckim. Szafarzyk nazywa ją „zapiskami Mnichowskimi” i datuje na lata 866-890. Uczeni podają, że źródło zachowało się w jednym rękopisie, wchodzącym w skład zbioru zw. Codex Reginbertinus II, należącego do klasztoru Reichenau nad Bodensee (Jezioro Bodeńskie)1. Według danych paleograficznych ma ono pochodzić z IX wieku2. J.S. Bandtkie uważa natomiast, że w archiwum monachijskim jest tylko kopia z XII wieku. Odkrył ją w bibliotece elektora bawarskiego, w księdze z XII w., hrabia de Buat, minister pełnomocny Ludwika XV, który datował ten zabytek na VIII wiek3. Nowo odkryty spis słowiańskich plemion i grodów został niebawem przez niego opublikowany drukiem po francusku w 17724. Tekst ten przedrukował w 1796 roku hrabia Jan Potocki, który odnalazł go podczas swej podróży do Dolnej Saksonii5. W „Rocznikach Fuldajskich” („Annales Fuldenses”) pod rokiem 844 znajduje się zapiska o wyprawie Ludwika II (Niemieckiego) przeciwko Bodrytom (Abodriten), dlatego przyjmuje się, że z Fuldy trafiła ona do Ratyzbony, gdzie w klasztorze św. Emmerama została poddana drugiej redakcji6. Warto przy tej okazji zauważyć, że w tych rocznikach Ludwik występuje pod imieniem Hludowic, co ewidentnie wskazuje słowiańskie pochodzenie tego imienia i każdemu, kto zna jakikolwiek język słowiański nie trzeba tłumaczyć, co ono znaczy. Podobne imię w tym okresie nosił Ljudewit (Ludowic) Posawski. Na podstawie tych ustaleń B. Bischoff przypisuje autorstwo „Zapiski karolińskiej” mnichowi działającemu w Reichenau w latach 830-8507. Natomiast Aleksander Nazarenko uważa za bardziej prawdopodobne jest, że spis ten został sporządzony w latach 70. IX wieku, kiedy to prawdopodobnie w Reichenau mieszkał św. Metody. Uważa też, że dokument mógł mieć związek z jego misjami na ziemiach słowiańskich8. Kontekst historyczny Na początku IX wieku Karol Wielki uporał się z groźnymi dotąd Awarami i jego państwo mogło skupić się na dalszych podbojach. Jednym z celów były ziemie słowiańskie, które w licznych wojnach z plemionami połabskimi stopniowo od zachodu krok po kroku przyłączano do cesarstwa Karolingów, a potem Ottonów. Karol Wielki zhołdował też na pewien czas Bohemię i Morawy, zabijając 805 roku w bitwie z wojskami czeskimi księcia 1 Kodeks zawiera traktat Boecjusza o geometrii. Patrz: R. Novy, Die Anfänge des böhmischen Staates, 1: Mitteleuropa im 9. Jh. Praga, 1969; O. Pilar, Dilo neznaneho bavarskeho geografa, Historicka Geografie, Praga 1974. 2 I. Herrman, Ruzzi. Forsderen. Liudi. Fresiti. Do kwestii historyczno-etnograficznych podstaw "Geografa Bawarskiego" (I poł. IX w.), [na] http://histline.narod.ru/bav-geogr.htm 3 J.S. Bandtkie, Dzieje narodu polskiego. T. 1, Wrocław 1835. 4 Le comte du Buat (L.G. Du Buat-Nancay), Histoire ancienne des peuples de l'Europe, Paris 1772, T. XI, s. 145-149. 5 J. Potocki, Fragmens historiques et geographiques sur la Scythie, Sarmatie, et les Slaves. Tome II. Brunsvic 1796, s. 283. 6 J. Roszko, Kolebka Siemowita, Warszawa 1980. 7 B. Bischoff, Die südostdeutchen Schreibschulen und Bibliotheken in der Karolingerzeit. Bd. 1.2. Aufl. Wiesbaden 1960. 8 A.V. Nazarenko, Drevniaja Rus na mezhdunarodnykh putiakh: mezhdiscyplinarnyje ocherki kulturnykh, torgovykh, politicheskikh sviazej IX – XII vekov, [w:] A.V. Nazarenko, Jazyki russkoj kultury, Moskwa 2001, s. 52-70. „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza i nowe wyjaśnienia nazw 3 Lecha. Swoje wpływy Frankowie zaczęli też rozciągać na południe, sięgając Dalmacji. Dlatego też w „raporcie bawarskim” nie ma na przykład żadnej wzmianki o plemieniu Karantan (Chorutan, Carniąt), bowiem w 819 roku Karantania przyłączyła się do powstania Ljudevita Pasawskiego, a po jego upadku w 822 r. państwo zostało zlikwidowane i włączone bezpośrednio do Cesarstwa Franków. Podobny los niebawem miał spotkać Serbo-Łużyczan i Słowian połabskich, którzy już za czasów Karola Wielkiego czasowo byli jego trybutariuszami, dlatego na niektórych mapach granica państwa Karolingów sięga do Odry, a spotyka się też, że i do Wisły, w zależności od autora, daty jej rekonstrukcji i ówczesnej polityki historycznej kraju danego kartografa. Mapa przedstawiająca sytuację polityczną w Europie w chwili śmierci Karola Wielkiego w 814 r. (C. Colbeck, 1905) Powyżej jedna z wersji takich map, przedstawiająca sytuację polityczną w Europie w chwili śmierci Karola Wielkiego w 814 roku. Widzimy na niej terytoria Obodrytów, Wilców i Serbów włączone w granicach państwa karolińskiego, jeszcze bez Łużyc. Jak wiemy ten stan wkrótce uległ zmianie, na skutek zmiany nastrojów po śmierci cesarza wśród ludów słowiańskich, które pragnęły odzyskać niezależność wszczynając liczne powstania i zawiązując ponadplemienne konfederacje oraz okresowe sojusze nawet z Duńczykami, niestety czasem także przeciwko samym sobie (np. Obodryci kontra Wieleci), co Frankowie i Sasi skrzętnie wykorzystywali. Prawdopodobnie wtedy też na dworze Ludwika II powstał plan „ostatecznego rozwiązania” kwestii słowiańskiej i podboju ziem tego niepokornego ludu. Do tego potrzebne było właśnie rozeznanie ich zasiedlenia i potencjału, co w pewnym sensie zebrano w postaci „bawarskiego raportu”. Tomasz J. Kosiński 4 Ludwik II, zw. później Niemieckim – dla odróżnienia od Ludwika II (syna Lotara), króla Italii (od 844) i cesarza rzymskiego (855-875) – był królem Bawarii w latach 817–843, a od 843 roku, po traktacie z Verdun i podziale cesarstwa na trzy części, został królem wschodniofrankijskim. Wcześniej walczył z Sasami i najechał ziemie Bułgarów panońskich. Państwo wschodniofrankijskie (łac. Francia orientalis) określane od XI wieku mianem regnum teutonicorum, było poprzednikiem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Od 920 r. do początku XII wieku nazywało się jednak oficjalnie Regnum Francorum Orientalium, czyli Królestwo Wschodnich Franków. W celu poszerzenia granic swego królestwa, Ludwik II rozpoczął w 844 kampanię przeciwko Bodrytom. Ten rok zgodny jest z datą powstania „raportu bawarskiego” dla władcy wschodnich Franków, mającego charakter rozpoznawczy w celu przygotowania planów ekspansji na wschód, gdyż na zachodzie (Francja) i południu (Italia) zgodnie z traktatem z Verdun, rządzili jego krewni. Mapa Europy po zniszczeniu państwa Awarów przez Karola Wielkiego. Państwo Karolingów graniczyło wówczas z Bułgarią, dlatego w wykazie „Geografa Bawarskiego” kraj ten jest wymieniony w części pierwszej dotyczącej ludów sąsiadujących bezpośrednio z państwem wschodniofrankijskim. Nie ma tu jednak jeszcze Węgrów, którzy pojawiają się w tym dokumencie, a od 830 roku wdzierali się na północne tereny zajęte wcześniej przez Bułgarów, co należy uznać za nieścisłość. W ramach ciekawostki, warto zauważyć, że na naszym terenie widać nazwę Lyeks – Lechowie. Źródło: Encyclopedia Brittanica, IX wyd., 1875. „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza i nowe wyjaśnienia nazw 5 Plany podboju Słowian przez Franków pokrzyżował w dużym stopniu rozwój Państwa Wielkomorawskiego. Powstało ono kilka lat po ostatecznym zniszczeniu Kaganatu Awarskiego przez armię Karola Wielkiego w 805 roku, na terenach dzisiejszych Moraw, będących wcześniej centrum politycznym Państwa Samona,. Pierwszym władcą Morawy był Mojmir, który zezwolił na prowadzenie misji chrystianizacyjnych na jego terenie przez niemieckich księży. Mojmir ochrzcił się w 831 r. w obrządku katolickim. Ok. roku 845 arcybiskupstwo z Ratyzbony ochrzciło 14 wodzów plemiennych z Czech. Rok później po śmierci Mojmira władzę objął jego bratanek Rościsław. Nowy władca wielkomorawski zaczął rozszerzać wpływy swojego państwa na kolejne terytoria, mimo, że władzę sprawował z nadania Ludwika II, który chciał uczynić z niego swego wasala. Ten prowadził jednak niezależną politykę, a w 850 roku zbuntował się na dobre i zerwał stosunki z Frankami. Rościsław wygnał też wtedy ze swojego państwa łacińskich księży, którzy w większości przybywali z Bawarii. W 855 roku Ludwik Niemiecki zorganizował wyprawę przeciwko Państwu Wielkomorawskiemu, ale armia uploads/Geographie/ geograf-bawarski-quot-o-slowianach-przeglad-analiza-weryfikacja-i-nowe-wyjasnienia-nazw.pdf