Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

NEDERLANDS TUSSEN DUITS EN ENGELS − SNL 15 − Nederlands tussen Duits en Engels

NEDERLANDS TUSSEN DUITS EN ENGELS − SNL 15 − Nederlands tussen Duits en Engels Handelingen van de workshop op 30 september en 1 oktober 2005 aan de Freie Universität Berlin Redactie Matthias Hüning Ulrike Vogl Ton van der Wouden Arie Verhagen SNL Leiden 2006 SNL-reeks nr. 15 De reeks van de Stichting Neerlandistiek te Leiden is een serie publicaties op het terrein van de Nederlandse taal- en letterkunde, onder redactie van B.P.M. Dongelmans en K.J.J. Korevaart. Alle correspondentie betreffende de SNL-reeks, inclusief bestellingen en abonnementen, is te richten aan: B.P.M. Dongelmans, Opleiding Nederlandse taal en cultuur, Universiteit Leiden, Postbus 9515, 2300 RA Leiden. Titelgegevens Matthias Hüning [e.a.] (red.), Nederlands tussen Duits en Engels. Handelingen van de workshop op 30 september en 1 oktober 2005 aan de Freie Universität Berlin. Leiden: Stichting Neerlandistiek Leiden, 2006. (SNL-reeks 15.) Met ill. en lit. opg. ISBN 10 90-78531-02-9 ISBN 13 978-90-78531-02-9 NUR 624; 631; 632 Trefwoorden Nederland; Duitsland; Engeland; taalkunde © 2006 Stichting Neerlandistiek Leiden / de auteurs Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b van de Auteurswet 1912, jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 van de Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Inhoud Woord vooraf Matthias Hüning, Ulrike Vogl, Ton van der Wouden en Arie Verhagen 7 Inleiding Nederlands, Duits, Engels: tussen-dimensies Matthias Hüning 9 It’s the economy, stupid! Een vergelijkende blik op men en man Fred Weerman 19 Herhaalde exaptatie. Een diachrone analyse van de Germaanse adjectiefflexie Freek Van de Velde 47 Genusverlies en de betekenis van voornaamwoorden Jenny Audring 71 Pronominaal genus bij ‘Zuid-Nederlandse’ taalverwervers: grammaticaal of semantisch systeem? Gunther De Vogelaer 89 De Nederlandse nominale meervoudsallomorfie tussen Duitse complexiteit en Engelse eenvoud Sebastian Kürschner 103 Ritme naast klemtoon in ongelede woorden van het Nederlands, Duits en Engels Anneke Neijt 123 Nederlands tussen Duits en... Zweeds. Grafonemische afkortingen (Kurzwörter) in taalvergelijkend perspectief Torsten Leuschner 141 Over de sterke werkwoorden in het Nederlands, Engels en Duits Reinier Salverda 163 Nederlandse voorzetsels tussen Duitse en Engelse Ton van der Wouden 183 De (prepositionele) naamval tussen extensionele economie en intensionele lokalistische precisie. Reflecties van de Duitse datief in Germaanse naamvalloze talen: het Nederlands, het Engels en het Scandinavisch Werner Abraham 207 Hebben/haben versus zijn/sein in drieledige werkwoordsgroepen in het Duits en het Nederlands Luk Draye en Joop van der Horst 229 Shall, zullen en sollen: een contrastieve analyse Ingeborg Harmes 243 Krijgen, kriegen en get: een vergelijkend onderzoek naar betekenisverandering en grammaticalisatie Frank Landsbergen 259 Wat er van blijven overblijft. Een semantische analyse van het koppelwerkwoord blijven in het Nederlands en het Duits Barbara Schlücker 273 Woord vooraf Precies vijftig jaar geleden, in 1956, verscheen C.B. van Haeringens studie Nederlands tussen Duits en Engels. Dit was de aanleiding voor een workshop onder dezelfde titel die op 30 sep- tember en 1 oktober 2005 plaatshad aan de Freie Universität Berlin en waarvan deze bun- del het resultaat is. Het was van meet af aan de bedoeling om deze bundel in 2006 te laten verschijnen. Dat dit gelukt is, hebben we vooral te danken aan de inzet van alle auteurs, die onder grote tijds- druk hun bijdragen hebben geschreven en ingeleverd. De samenstellers zijn ook veel dank verschuldigd aan veertien externe beoordelaars, die bereid waren de artikelen van kritisch commentaar te voorzien. De samenstellers willen het bestuur van het ‘Fachbereich Philosophie und Geisteswissen- schaften’ van de FU Berlin bedanken voor de mogelijkheid om de workshop aan de Freie Universität te organiseren en voor de financiële steun die de uitgave van deze bundel moge- lijk gemaakt heeft. Verder gaat onze dank uit naar de secretaresse van de Berlijnse vakgroep Nederlands, Ellen Wagner, en naar de studenten voor het werk dat ze bij de voorbereiding en tijdens de workshop hebben verricht. Ook willen wij Denis Kuznetsov, student-assistent bij de vakgroep Nederlands, bedanken: hij heeft de lay-out van de bundel voor zijn reke- ning genomen. Ten slotte danken wij de uitgevers van de SNL-reeks voor hun bereidheid om het boek op te nemen in hun reeks en voor de zorg waarmee ze het project begeleid hebben. Matthias Hüning Ulrike Vogl Ton van der Wouden Arie Verhagen Inleiding Nederlands, Duits, Engels: tussen-dimensies Coenraad Bernardus van Haeringen (1892-1983), van 1945 tot 1962 hoogleraar Nederland- se taalkunde in Utrecht, was een van de bekendste en belangrijkste vertegenwoordigers van de Nederlandse taalkunde uit de vorige eeuw (Weijnen 2003): Zijn vele artikelen, die als welhaast ‘klassiek’ gekarakteriseerd zijn en vaak het karakter van een overzicht hadden, munten uit door een veelheid van eigen observaties die hij aan het reeds gepubliceerde toevoegde, alles geschreven in voorbeeldig Nederlands. Van Haeringens studie Nederlands tussen Duits en Engels, precies vijftig jaar geleden versche- nen, behoort tot deze ‘klassiekers’ (net als veel van de stukken die in de verzamelbundel Gramarie zijn opgenomen, zie Van Haeringen 1962). In Nederlands tussen Duits en Engels geeft Van Haeringen een systematisch overzicht van de positie van het Nederlands temidden van de beide andere West-Germaanse talen. Zijn stelling dat het Nederlands in taalstructureel opzicht (en vooral op het gebied van de morfologie) tussen het Duits en het Engels staat, is in de afgelopen decennia geworden tot een taalkundige gemeenplaats die we in tal van boe- ken en artikelen terugvinden. Zo luidt, om een voorbeeld te noemen, de eerste zin van het commentaardeel van de vorig jaar verschenen Morfologische Atlas van de Nederlandse Dialecten (MAND 2005:6): ‘Het Nederlands staat qua morfologische vormenrijkdom ongeveer halfweg tussen het hedendaagse Engels en Duits, zijn directe buren onder de Germaanse talen.’ De Berlijnse workshop Nederlands tussen Duits en Engels was niet alleen bedoeld als hulde- betoon aan een groot geleerde, maar ook om Van Haeringens visie op de verhouding tus- sen de drie West-Germaanse talen te bespreken in het licht van recent onderzoek. Van Haeringen (1956:5) formuleert als eerste en belangrijkste doel van Nederlands tussen Duits en Engels het volgende: Het is de bedoeling, de drie germaanse talen naast elkaar te houden met het oog op hun tegenwoordige structuur, ze met elkaar te vergelijken naar het materiaal waarvan ze zich bedienen en de grammatische middelen waarover ze beschikken. Hij kiest hier voor een synchrone invalshoek, wat in die tijd nog geenszins vanzelfsprekend was. Hij verzet zich zelfs expliciet tegen de gelijkstelling van vergelijking met historisch- taalvergelijkend onderzoek. Het gaat hem in eerste instantie om de synchrone structuur van de drie talen. Dat hij daarbij de diachronie en de geschiedenis van de drie talen niet uit het oog 10 verliest, spreekt (in die tijd en voor Van Haeringen) vanzelf. Van Haeringen (1956:5) schrijft: Het is mede de opzet, na te gaan inhoeverre de drie talen van hun gemeenschappelijke basis uit, parallel zijn gegaan in hun ontwikkeling dan wel divergerend zich van elkaar hebben gedifferentieerd. Van Haeringen definieert vervolgens eerst nauwkeurig het object van zijn onderzoek en hij vraagt zich af wat we willen verstaan onder hét Nederlands, hét Duits of hét Engels; hij gaat met andere woorden in op de verhouding tussen dialect en standaardtaal en op de ver- houding tussen gesproken en geschreven taal en hij onderzoekt hoe de drie talen ervoor staan met betrekking tot de ontwikkeling van een algemene standaardtaal. Hij constateert (Van Haeringen 1956:11): ‘dat het Nederlands, wat de harmonie tussen gesproken en ge- schreven taal betreft, een geenszins in alle opzichten voordelige middenpositie inneemt tus- sen het Engels [...] en het Duits [...].’ Daarmee bedoelt hij de mate waarin spreektaal en schrijftaal in overeenstemming zijn met elkaar. Voor veel Duitstaligen is, aldus Van Haerin- gen, het officiële Hoogduits en de daarmee corresponderende ‘Schriftsprache’ een min of meer kunstmatige taal, terwijl in Engeland ‘de afstand tussen wat men schrijft en wat men spreekt’ niet groot is (Van Haeringen 1956:7). Voor het Nederlands geldt volgens Van Hae- ringen (1956:9) dat ‘het Zuiden uit het oogpunt van de “standaardtaal” bezien, zo goed als tabula rasa is gebleven.’ Maar ook het Noorden kent bijvoorbeeld een heleboel echte ‘schrijftaalwoorden’ (als werpen, heden, gaarne, reeds, enzovoort), die in de gesproken taal in feite niet voorkomen (daar is het gooien, vandaag, graag en al). Dit is één aspect waardoor schrijftaal en spreektaal behoorlijk van elkaar verschillen. De hier geconstateerde ‘midden- positie’ komt vervolgens in het betoog steeds weer terug en men kan zich afvragen, wat Van Haeringen daarmee eigenlijk precies bedoelt. Allereerst is er natuurlijk het feit van de geografische ligging van het Nederlandse taalgebied tussen het Duitse en het Engelse taalgebied. Dit is overigens een punt dat op het tweede gezicht veel minder triviaal uploads/Litterature/ nederlands-tussen-duits-en-engels-2006.pdf